kupisiewicz dydaktyka ogólna 2

186 Dydaktyka ogólna

•    służą nie tylko lepszemu poznaniu bezpośredniemu, lecz również pośredniemu;

•    wymagają od uczniów samodzielnego myślenia i działania, a zwłaszcza stałego posługiwania się już posiadaną wiedzą dla zdobywania nowej wiedzy;

•    zapewniają uczniom możliwie pełny obraz poznawanych rzeczy, zjawisk, procesów i wydarzeń, co wymaga operowania środkami zróżnicowanymi, naświetlającymi poznawane fakty z różnych punktów widzenia;

•    w sprzyjających okolicznościach mogą być przez uczniów samodzielnie wykonane w ramach pracy domowej, w warsztacie szkolnym itp.; samodzielne sporządzanie tego rodzaju środków przez uczniów, właściwie przygotowane i kierowane przez nauczycieli, ma duże walory wychowawcze, a ponadto może stanowić dla szkoły istotne źródło dopływu pomocy naukowych.

Z badań przeprowadzonych na szeroką skalę nad zakresami możliwych zastosowań środków dydaktycznych wynika, że okazują się one pomocne w zakresie: zaznajamiania uczniów' z nowym materiałem nauczania; kształtowania u dzieci i młodzieży pozytywnych motywów' uczenia się; akceleracji pracy dydaktycznej - m.in. dzięki temu, że np. za pomocą filmu i innych środków dydaktycznych można syntetycznie przedstawić wszystkie fazy długotrw'ałych procesów, często niedostępnych zwykłej obserwacji; kształcenia dorosłych w drodze studiów zaocznych; wreszcie kontroli i oceny wyników' nauczania.

I tak na przykład wykazano, że uczniowie, z których jedni uczyli się pewnego tekstu z książki, a inni z telewizji, uzyskali zbliżone wyniki (Weidenmann, Krapp, 1986, s. 505-508). W podobny sposób podsumowano wyniki innych badań, w których porównywano efektywność rozwiązywania identycznych problemów przez uczniów' zaznajamianych z metodami tego rozwiązywania w sposób konwencjonalny oraz programowany. Zbliżone wreszcie efekty uzyskano, porównując trwałość i operatywność wiadomości przekazanych jednej grupie młodzieży uniwersyteckiej w sposób multimedialny (lektura tekstu, film wideo, tekst programowany o charakterze kontrolno-korektywnym) i za pomocą wykładu przeprowadzonego przez wybitnego specjalistę. Na tej m.in. podstawie sformułowano wniosek, notabene zgodny z eksponow'anym już w tym rozdziale, że „każdy środek dydaktyczny wnosi swój wkład do nauczania. Każdy coś uczniom oferuje i czegoś od nich wymaga, a równocześnie żaden z tych środków nie stanowi dydaktycznego panaceum. Środki te muszą uzupełniać się wzajemnie” (Glóckel, 1990, s. 44).

8. Środki masowej komunikacji w pracy dydaktycznej

Rozwój techniki spowmdował znaczne rozpowszechnienie takich środków' masowego przekazu informacji, jak film, prasa, radio i telewizja. Dzięki nim już od dłuższego czasu realizuje się różnego rodzaju programy oświatowe, przy czym niemało miejsca poświęca się w tych programach zagadnieniom przerabianym w szkole podstawowej i średniej. Zagadnienia te są na ogół bardzo starannie przygotowane przez komórki pedagogiczne radia i telewizji, a więc ich wykorzystanie w toku pracy dydaktyczno-wychowawczej jest ze wszech miar wskazane, a niekiedy wręcz konieczne. Dlatego też nauczyciele poszczególnych przedmiotów powinni znać programy oświatowe radia i telewizji -upowszechniane m.in. na łamach czasopism pedagogicznych - i włączać je do planu realizowanych z uczniami zajęć. Zrozumiałe, że uczniów trzeba przygotować do odbioru radiowych i telewizyjnych programów oświatowych, a także po audycjach omawiać z nimi ich treść, eksponując zagadnienia węzłowe. Również przy wykorzystywaniu programów oświatowych obowiązuje zasada łączenia ich z pozostałymi składnikami procesu nauczania - uczenia się, a zwłaszcza z jego treścią i tokiem.

Programy oświatowe radia i telewizji mogą, oczywiście, spełniać różne funkcje dydaktyczne. W niektórych przypadkach można z nich korzystać jako ze źródła nowych dla uczniów wiadomości, kiedy indziej natomiast będą służyły systematyzowaniu i utrwalaniu materiału już przerobionego w szkole itd. Rozwój kaset wideo znacznie te możliwości rozszerza i wzbogaca. O wyborze jednak takiej lub innej funkcji powinien decydować nauczyciel na podstawie analizy realizowanego z uczniami planu i programu nauczania, aktualnie rozwiązywanych zadań dydaktycznych itp.

Oprócz możliwości wykorzystywania audycji oświatowych radia i telewizji do celów dydaktyczno-wychowawczych, wskazane jest również zaznajamianie uczniów z innymi pozycjami programu; i tym razem decyzja co do ich wyboru i sposobu wykorzystania na lekcji powinna należeć do nauczyciela.

Szkole i środkom masowego przekazu przypisuje się niekiedy działania konkurencyjne. Twderdzi się zarazem, że szkoła daje pierwszeństwo rozumowi, a środki masowego przekazu - wyobraźni i rozrywce. Z tego, co powiedzieliśmy w poprzednich akapitach, wynika, że szkoła nie odrzuca tych środków, lecz usiłuje włączyć je do planowanych i realizowanych przez siebie poczynań dydaktyczno-wychowawczych. Kieruje się przy tym przekonaniem, żc obraz, którym te środki główmie operują, wpływa dodatnio na wyniki nauczania i wychowania. Ale równocześnie szkoła bierze pod uwagę fakt, że środki masowego przekazu nie zapewniają sprzężenia zwrotnego między nadawcą i odbiorcą informacji. A od tego właśnie sprzężenia zależą w znacznej mierze końcowe efekty pracy dydaktyczno-wychowawczej. Stąd też model edukacji, w którym obie te instytucje funkcjonują obok i zarazem niezależnie od siebie, nie koordynując swojej działalności edukacyjnej, należy obecnie do najbardziej rozpowszechnionych. On też zasługuje na nazwę konkurencyjnego. Emisja oświatowych programów radiowych i telewizyjnych nie jest w nim dyktowana programowymi i organizacyjnymi potrzebami szkoły, a wykorzystanie tych audycji dla celów' zinstytucjo-