m02

2.1. Klasyfikacja meiod badawczych 47

uogólnienie to było obiektywne i dawało obraz jak najbardziej zbliżony do prawdy. Warunkiem uzyskania takiego obrazu jest przestrzeganie zasad metodologicznych badania naukowego na wszystkich etapach procesu tworzenia pracy, tj. podczas gromadzenia materiału badawczego, analizy i syntezy danych oraz sprawdzania poprawności twierdzeń i wniosków z wykonanych badań.

Metoda jest więc pewnym sposobem poznawania. W badaniach naukowych nikt nie posługuje się dowolnymi, przypadkowymi sposobami, lecz sposobami celowo dobranymi i zaplanowanymi.

Równie często używa się określeń: metodyka, metodologia i technika badań.

T. Kotarbiński [43] metodę definiował jako „zespół czynności i środków zastosowanych w określony sposób dla osiągnięcia określonego celu oraz jako” sposób wykonania danego zadania praktycznego lub rozwiązania problemu teoretycznego”. W związku z tym przypomniał, że „badaniem metod wszelkiego celowego działania ludzkiego i ich teorią zajmuje się metodologia ogólna (zwana prakseologią), pojęta jako znawstwo metod działania w ogóle” [43],

Przez metodę T. Kotarbiński [43] rozumiał „... zbiór wytycznych dotyczących sposobów postępowania, które należy stosować przy wykonywaniu określonej pracy lub osiągnięcia określonego celu. Jest to nazwa szczegółowych norm (przepisów), określających pewne swoiste dla danej nauki sposoby postępowań”. Metodyka jest więc zbiorem szczegółowych wskazań określających sposób postępowania w badaniach realizowanych w danej dyscyplinie naukowej.

Przez technikę badań rozumiemy zespół środków i sposobów pomocniczych stosowanych w badaniach, mających znaczenie formalne i ułatwiających te badania. Może to być np. elektroniczna technika obliczeniowa, technika przetwarzania danych (graficzna lub tabelaryczna) itp. Jest to więc sposób zbierania materiałów badawczych.

Badania i obserwacje odnoszą się do faktów i zjawisk istniejących w rzeczywistości obecnie lub w przeszłości. Badania wybiegające w przyszłość nazywamy planowaniem. Stosuje się w nich specjalne metody badawcze. Do metod planowania należą: metoda bilansowa, metoda proporcji, metoda szacunku ekspertów, metoda ekonomicznej analizy i syntezy. Bardzo ważnym elementem planowania jest programowanie, czyli ustalenie założeń ogólnych, zasad ekonomicznych i gospodarczych, opracowań z myślą o praktycznym zastosowaniu w przyszłości. Do bardziej znanych metod programowania należą metody symulacyjne oraz matematyczne.

W badaniach naukowych wybieramy świadomie określony sposób postępowania. Wyboru tego dokonujemy spośród znanych nam metod badawczych, uwzględniając zarówno treść, jak i możliwość zastosowania określonego sposobu postępowania do danego zadania badawczego.

Badania i obserwacje różnią się między sobą celem, środkami i sposobem realizacji. Badania dzielimy najczęściej na praktyczne i naukowe. Badania praktyczne mają na celu rozwiązanie problemu ważnego z punktu widzenia bieżących potrzeb praktyki. Badania te nie są prowadzone w sposób systematyczny,