LastScan36

Mimo braku wskaźników zmian fizjologiczno-biologicznych, u mężczyzn stwierdza się pewne symptomy odpowiadające zmianom w okresie klimakterium u kobiet. Mężczyźni w drugiej połowie wieku średniego wykazują zmniejszoną aktywność seksualną, wzrasta również w tym czasie prawdopodobieństwo pojawienia się impotencji. Częściej uskarżają się na depresję, uczucie zmęczenia, różne dolegliwości fizyczne (Henker, 1981). Wydaje się jednak, że - podobnie jak w przypadku kobiet - wszystkie te objawy są raczej konsekwencją presji czynników kulturowych i społecznych sprawiających, że zbliżająca się starość z wszelkimi jej oznakami jest spostrzegana jako zagrożenie i źródło dolegliwego stresu.

Blok rozszerzający 7.1.

Czy menopauza wywołuje depresję?

Przez wiele lat sądzono, że przyczyną depresji kobiet w wieku średnim są biologiczne mechanizmy warunkujące proces przekwitania (menopauza, klimakterium). W XIX wieku uważano nawet, że są one podstawową przyczyną większości zaburzeń psychicznych kobiet w tym wieku. Przekonania te byty w większej mierze oparte na powierzchownych obserwacjach i uogólnieniach, niż na rzetelnych podstawach empirycznych.

Celem badania przeprowadzonego przez Fugate Woods N. i Sullivan Mitchell E. (1996) była analiza przyczyn depresji kobiet w wieku średnim z uwzględnieniem ich postaw wobec przekwitania oraz innych czynników stre-sogennych występujących w ich życiu. Badanie wykazało, że depresji nie można wiązać z początkiem okresu przekwitania, ale raczej z innymi czynnikami stresogennymi związanymi z wiekiem średnim.

M. S. Hunter (1996) dokonała przeglądu badań przeprowadzonych w latach j 80., dotyczących związku między menopauzą a depresją kobiet w wieku średnim w Ameryce i Europie. Uważa ona, że nie można w sposób bezpośredni wiązać obu tych zjawisk. Depresję wywołują rozmaite, inne czynniki psychospołeczne występujące w wieku średnim.

Nicole-Smith (1996) dokonała przeglądu 94 doniesień z badań przeprowadzonych w ciągu ostatnich 30 lat, dotyczących związku między menopauzą a depresją kobiet w wieku średnim. Wszystkie badania zostały sklasyfikowane j i zestawione stosownie do badanych populacji i użytych narzędzi pomiaru. Analiza porównawcza badań pozwoliła autorce dojść do wniosku, że brak jest wystarczających dowodów na to, że wejście w okres klimakterium w sposób automatyczny wywołuje depresję.

Te i inne badania wskazują, że przyczyn depresji kobiet nie można upatry-wać w samym klimakterium. Bardziej prawdopodobne przyczyny leżą w czynnikach środowiskowo-społecznych, które sprawiają, że kobieta spostrzega okres klimakterium jako czas oznaczający koniec młodości, którą współczesny świat tak gloryfikuje (szczególnie w odniesieniu do kobiet). W tych kulturach, w których starość jest oceniana pozytywnie, przypadki depresji u kobiet w okresie przekwitania występują zdecydowanie rzadziej (Ballinger, 1981).

7.2. Rozwój zaangażowania w pracę zawodową

Charakteryzując rozwój człowieka w wieku średnim, z punktu widzenia kariery zawodowej, najczęściej zwraca się uwagę na pozytywne aspekty tego okresu życia. Zazwyczaj pozycja zawodowa jest w tym czasie optymalna, co wyraża się w osiągniętym statusie materialnym, sytuacji finansowej, zakresie sprawowanej władzy, autorytecie, jak i satysfakcji z wykonywanej pracy. Człowiek czerpie ze swojej pozycji zawodowej najwięcej korzyści osobistych, a zarazem w najwyższym stopniu dzieli się swoim doświadczeniem i wiedzą z innymi. Badania potwierdzają, że w większości zawodów wiek średni jest okresem najważniejszych osiągnięć zawodowych; dotyczy to nie tylko artystów i naukowców, ale również ludzi prowadzących prywatne przedsiębiorstwa, urzędników państwowych, rzemieślników, itd. (Biihler, 1939/1999; Papalia, Olds, 1986). W nielicznych przypadkach wrodzone predyspozycje mogą przyczynić się do tego, że osiągnięcia te wystąpią wcześniej (Szewczuk, 1962).

Niektórzy badacze zwracają uwagę, że wiek średni może oznaczać istotny kryzys w rozwoju kariery zawodowej (Vaillant, 1977; Levinson, 1986). U podstaw kryzysu najczęściej leży rozbieżność między oczekiwaniami wobec zawodu a wykonywaną pracą. Kryzys znajduje często swój wyraz w decyzji zmiany pracy, czy nawet zawodu albo w syndromie wypalenia zawodowego (bumout).

7.2.1. Stres w pracy

Badania potwierdzają, że zadowolenie z wykonywanej pracy wyraźnie koreluje z długością życia i jest podstawą zadowolenia z życia w ogóle. Niestety, istnieje cały szereg czynników i okoliczności, które często stają się przyczyną braku satysfakcji z pracy, a tym samym źródłem dolegliwego stresu fizycznego i emocjonalnego. Do czynników tych należą np. niska płaca, brak awansu, zbytnie przeciążenie pracą, brak istotnego wpływu na charakter wykonywanej pracy, małe urozmaicenie wykonywanych w pracy działań itd. Niektóre badania pokazują, że najczęściej z pomocy medycznej i psychologicznej korzystają osoby o niskim statusie zawodowym, które nie mają wpływu na charakter i warunki wykonywanej pracy (Holt, 1993).

Szczególnym rodzajem stresu związanego z wykonywaną pracą jest syndrom wypalenia zawodowego. Cechuje go wyczerpanie emocjonalne oraz poczucie utraty możliwości wykonywania zawodu w sposób efektywny i zaangażowany. Jedną z pierwszych badaczek tego problemu była C. Masłach, która próbowała opisać jego socjologiczne i psychologiczne aspekty (Masłach, 1998). W badaniach prowadzonych pod jej kierunkiem brały udział osoby reprezentujące zawody szczególnie narażone na długotrwały stres (związany z koniecznością utrzymywania bliskich i intensywnych kontaktów z innymi ludźmi, wymagających długotrwałego emocjonalnego zaangażowania). Byli to nauczyciele i wychowawcy, lekarze i pielęgniarki, pracownicy społeczni, pracownicy służb więziennych, psychologowie, prawnicy itd. Badania pokazały, że długotrwały stres prowadzi stopniowo do wystąpienia objawów wypalenia, takich jak: zmęczenie, bezsenność, bóle głowy, brzucha, nadużywanie alkoholu. W świetle uzyskanych wyni-