lichtarski (19)

38 L Pncdmiot ł ewolucja nauki o pfitdłiębiotłtwic

Centralną postacią w tym łańcuchu powiązań jest menedżer. Jest on podmiotem, na który z jednej strony oddziałują właściciele, a z drugiej — on sam oddziałuje na podwładnych mu pracowników, wydając im polecenia, delegując władzę i odpowiedzialność.

Działalność wszystkich grup podmiotów odbywa się w warunkach niepewności W rezultacie nakłady nie są powiązane z efektami w sposób deterministyczny. Dlatego samo poznanie skutków działania nie daje jednoznacznego obrazu wysiłku ani umiejętności działającego. Inaczej mówiąc, efekt (e) jest funkcją starań agenta (?) oraz zmiennej losowej (r). która od jego działań nie zależy:

«-/(>. x).

Pod pewnymi względami sytuacja przypomina grę hazardową: jeśli wygrałeś, nie oznacza to jeszcze, że jesteś lepszym graczem. Podobnie firma, wykazująca w pewnym okresie znaczny wzrost zysku, może go zawdzięczać zdarzeniom, nad którymi me ma kontroli: na przykład korzystnej zmianie kursu dewiz, w których prowadzi operacje, koniunkturalnemu w-zrostowi cen na jej wyroby itp. Z punktu widzenia k&ztahowania relacji pryncypał - agent powstaje wtedy problem: czy za takie osiągnięcia nagradzać? Ponadto układ relacji pryncypał - agent cechuje asymetria informacji. Polega ona na tym, że dwie osoby lub grupy osób, występujące na różnych biegunach tego modelu, nie dysponują takimi samymi informacjami

Nie jest prawdopodobne, aby akcjonariusz - nie pracujący w przedsiębiorstwie. którego akcje posiada - znał działalność tej spółki równie dobrze jak kierujący nią menedżer. Ten znów nie jest zorientowany we wszystkich zdarzeniach, w których uczestniczy podległy mu pracownik na określonym stanowisku.

Asymetria informacji jest istotnym czynnikiem wyjaśniającym reakcje różnych podmiotów, ich wzajemne relacje i w ostatecznym wyniku zachowanie się całego przedsiębiorstwa. Wynika ona stąd. żc mocodawca nic może w pełni śledzić działania swego .agenta” ani nie może, równie dobrze jak on, znać warunków jego działania.

Kolejnym ważnym twierdzeniem prezentowanej teorii jest to, żc zarówno pryncypał, jak i agent są motywowani interesem własnym, nie zaś interesem całego przedsiębiorstwa czy jego właściciela. Inaczej mówiąc, agent działając w warunkach posiadanych informacji i zasad wynagradzania wybiera wariant postępowania najużyteczniejszy dla siebie, dążąc do zmaksymalizowania własnej korzyści Pryncypał natomiast szuka takich bodźców motywujących agenta, by ten maksymalnie przysporzył korzyści właśnie jemu. W warunkach asymetrii informacji jest to bardzo trudne zadanie i zwykle nie znajduje w pełni satysfakcjonującego rozwiązania.

Niepewność, asymetria informacji, działanie agenta według własnego interesu są źródłami .moralnego” ryzyka, na które narażona jest osoba „pryncypała”.

39

U. Nowi idee w rozwoju taorfi przedaębiomwi

Rozwój teorii agencji nastąpił w dwóch kierunkach: bardziej i mniej sformalizowanym. Tutaj wybraliśmy ten drugi wariant, jak się wydaje — bardziej odpowiadający potrzebom naszego podręcznika.

1S52. Wnioski praktyczne wynikające z teorii agencji

Asymetria informacji, różne nastawienie zarówno pryncypała, jak i agenta do ryzyka lub niepewności (w szczególności ich niechęć do ryzyka lub niepewności) osiągnięcia pożądanych wyników działania, postępowanie agenta zgodne z jego własnym interesem — stworzyły możliwość zawierania kontraktu opartego na wyniku lub na zachowaniu agenta.

Kontrakt oparty na wyniku oznacza, że wynagrodzenie agenta zależy od wyników firmy (wysokości zysku, wielkości sprzedaży, oszczędności kosztów), można więc przyjąć, że przedmiotem takiego kontraktu jest maksymalizacja lub osiągnięcie z góry określonego wyniku. Kontrakt oparty na zachowaniu oznacza, że strony umawiają się, iż przedmiotem kontraktu jest określone w nim zachowanie się (działanie) agenta, a jego wynagrodzenie jest wielkością z góry ustaloną i zasadniczo niezależną od wyników, których wielkość może mieć charakter przypadkowy, niezależny od wysiłku poniesionego przez agenta. W zakresie umowy o pracę przykładami takich kontraktów są te. w wyniku których pracownik otrzymuje wynagrodzenie tzw. akordowe (oparte na wyniku czyli liczbie wykonanych produktów) lub wynagrodzenie czasowe za wysiłek (zachowanie, działanie) pracownika mierzone czasem pracy. Innym przykładem kontraktu opartego na wyniku jest umowa o dzieło, której przedmiotem jest wykonanie przez agenta określonego zadania

Rozpatrywanie relacji między rodzajem kontraktu, asymetrią informacji i niechęcią stron kontraktu do ryzyka lub niepewności pozwoliło na sformułowanie kilku wniosków praktycznych, dotyczących formułowania kontraktów [6],

Wniosek 1: Jeili kontrakt między pryncypalem a agentem jest oparty na wyniku, to jest bardziej prawdopodobne, ze agent będzie się zachowywał zgodnie z interesem pryncypała.

Przy zawieraniu kontraktu opartego na zachowaniu mamy do czynienia z większym prawdopodobieństwem tzw. oportunistycznego zachowania agenta, to znaczy preferowaniem jego własnych interesów. Może to polegać np. na nicdokladaniu należytej staranności i zmniejszaniu swego wysiłku w działaniach. Jeśli więc nie będziemy brać pod uwagę innych warunków, to należy dążyć (przede wszystkim z punktu widzenia pryncypała) do zawierania kontraktu opartego na wyniku.