lichtarski (16)

32_ ___1^ Przedmiot i ewolucja nauki o pradłięhiontwit    ____

się do takiego połączenia czynników produkcji będących w dyspozycji, aby w danych warunkach technologicznych i rynkowych zmaksymalizować zysk albo zminimalizować koszty. Taki włainie jest sens neoklasyczncj zasady racjonalnego gospodarowania, uwzględniającej dwa warianty: maksymalizacji zysku i minimalizacji kosztów [9, s. 148].

W ujęciu neoklasycznyra zainteresowanie nauki przedsiębiorstwem sprowadzono więc głównie do poszukiwania metod optymalizacyjnych, przydatnych, jak sądzono, do osiągania celu przedsiębiorstwa, za który uważano maksymalizację zysku (lub minimalizację kosztów).

Zwolennicy podejścia ncoklasyczncgo nie wnikali w to, co kryje owa „czarna skrzynka". Interesowały ich bowiem, jak wspomniano, stany „na wejściu" i „na wyjściu" tej skrzynki oraz ich porównanie. Wewnętrzne procesy zachodzące w przedsiębiorstwie uchodziły ich uwadze. Jeśli bowiem przedsiębiorstwo osiąga wyniki optymalne, to sposób ich osiągania, role, jakie w tym procesie odgrywają różni uczestnicy uwikłani w działanie przedsiębiorstwa, stają się zagadnieniami co najwyżej drugorzędnymi, którymi zbytnio nie warto się zajmować.

Na pewnym etapie rozwoju wiedzy ekonomicznej ten neoklasyczny model przedsiębiorstwa miał liczne zalety. Jest on stosunkowo prosty, logicznie konsekwentny, nadaje się zatem do zastosowania w nim narzędzi i technik analizy ilościowej, dzięki którym można stosunkowo łatwo opisać skutki zmian w warunkach działania lego modelu oraz (przynajmniej teoretycznie) sterować jego funkcjonowaniem Model ten zachował więc po dziś dzień pewne wartości poznawcze i dydaktyczne.

Z czasem jednak zauważono, że model przedsiębiorstwa optymalizującego nic przystaje do rzeczywistości [7, s. 191-205]. Jego krytycy stwierdzają, że przynajmniej niektóre z jego zalet są iluzoryczne. Ludzie, którzy kierują przedsiębiorstwami, nic mogą (wbrew tej teorii) optymalizować działalności firmy, ponieważ nie mają potrzebnych do tego informacji; a gdyby nawet je uzyskali, to nic potrafiliby ich odpowiednio przetworzyć i wykorzystać. Ponadto z obserwacji przedsiębiorstw wynika, że ich działalność często nie jest optymalizowana nawet w dostępnym zakresie — przyjmowane są rozwiązania „wystarczająco dobre” (zamiast optymalnych).

Jednak nawet ta część krytyków neoklasyczncgo modelu przedsiębiorstwa, która nie zgadza się z jego nazbyt uproszczonymi założeniami, nie wnika w układ stosunków wewnątrz struktury przedsiębiorstwa. Inaczej mówiąc, ich zainteresowanie procesami zachodzącymi wewnątrz owej „czarnej skrzynki" koncentruje się na podważaniu słuszności twierdzenia teorii neoklasyczncj o tym, czego należy oczekiwać „na wyjściu".

Tymczasem wewnętrzna struktura przedsiębiorstwa, zachodzące w niej procesy i przemiany nic pozostają bez wpływu na jego funkcjonowanie. Dlatego współczesne prace dotyczące przedsiębiorstwa i jego problemów charakteryzuje głębsze spojrzenie na wewnętrzne procesy w nim zachodzące oraz na środowisko, w którym działa. Podkreśla się przy tym, że przedsiębiorstwa są złożonymi organizacjami, działającymi w warunkach niepewności lub ograniczonej informacji

Cechą charakterystyczną tych poszukiwań jest to, że nie dąży się w nich bezpośrednio do stworzenia nowej, pełnej teorii przedsiębiorstwa i w związku z tym nic stanowią całościowego podejścia do jego zagadnień. Dotyczą one raczej wybranych aspektów rzeczywistych warunków i sposobów działania przedsiębiorstwa. W rezultacie tych wysiłków powstają jak gdyby przyczółki nowej wiedzy o przedsiębiorstwie, mające często także ogólniejsze znaczenie poznawcze, znajdujące zastosowanie poza przedsiębiorstwem.

Spośród tych przyczółków nowej wiedzy (nowej w sensie nicmieszczenia się jej w tradycyjnym modelu ncoklasycznym) zostaną pokrótce przedstawione; menedżerska koncepcja celu przedsiębiorstwa, podejście behawiorystyczne do racjonalności jego działania, ujęcie przedsiębiorstwa jako mechanizmu alokacyjnego oraz metoda analizy ról różnych grup podmiotów w przedsiębiorstwie, oparta na teorii agencji.

1.5.2.    Koncepcja menedżerska

Menedżerska koncepcja przedsiębiorstwa rozwinęła się w latach sześćdziesiątych. Opierała się ona na doświadczeniach przede wszystkim wielkich korporacji amerykańskich, o rozproszonej własności, zarządzanych przez menedżerów posiadających niewielki (lub żaden) udział w kapitale zarządzanej korporacji [3, s. 8]. To wyraźne oddzielenie własności od zarządzania zwróciło uwagę na motywacje menedżerów w podejmowaniu decyzji dotyczących zarządzania firmą. W warunkach ograniczonych możliwości sprawowania funkcji zarządczych przez właścicieli, menedżerowie w podejmowaniu decyzji są skłonni dążyć do własnych celów, niekoniecznie zgodnych z celami właścicieli - w stopniu, na jaki pozwoli im brak skutecznej kontroli ze strony właścicieli. W ten sposób zasada maksymalizacji zysku uległa ograniczeniu na rzecz działania menedżerów zgodnie z zasadą maksymalizacji ich własnych korzyści w ramach istniejących ograniczeń stwarzanych przez właścicieli Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych powstało wicie teoretycznych modeli zakładających, że menedżerowie maksymalizują własne korzyści, i badających implikacje tego założenia na „zachowanie się” przedsiębiorstwa (w odróżnieniu od założenia przyjmującego działanie zgodne z zasadą maksymalizacji zysku) [2, s. 12].

1.5.3.    Podejście behawiorystyczne

Z koki behawiorystyczne podejście do funkcjonowania przedsiębiorstwa, rozwijające się mniej więcej równoległe z opisanym wcześniej podejściem menedżerskim, polegało na próbie bardziej realistycznego opisu i analizy procesów podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie oraz stosowanych kryteriów decyzyjnych