lichtarski (8)

16 1. Przedmiot i ewolucja nauki o prwltiębiorłtww

przedsiębiorstwa i na zewnątrz, do tego, aby być lepszym od konkurenta, zaspokajać pMrzeby klienta i zdobyć jego uznanie. Zdobywanie klientów jest ważnym zadaniem przedsiębiorstwa, bowiem dopiero to pozwala w dłuższym czasie osiągać sukcesy gospodarcze.

Współzawodnictwo powinno być nastawione nie tylko „na dziś”, ale również „na jutro**. Pitrzeby klienta stale się zmieniają i dlatego przedsiębiorstwo musi ciągle unowoześniać swoją działalność, niekiedy zmieniać ją radykalnie, dostarczać innych, bardziej pożądanych produktów i usług, a czasem zająć się zupełnie odmienną dzedziną.

Przedsiębiorstwo nic tylko odpowiada na potrzeby rynku, ale również je kształtuje. Istnieje wzajemne oddziaływanie tych dwóch stron procesu gospodarczego. Przedsiębiorstwo tworzy nowe produkty i przyzwyczaja klienta do ich kupowania. Wówczas intensywniej rozwijają się potrzeby na te produkty w różnej skali. Dużą rolę odgrywa też moda. Kreowanie mody, która kończy się sukcesem rynkowym, zipewnia firmie właściwą efektywność gospodarczą.

Współczesne przedsiębiorstwa mają pewne cechy wspólne i różniące się. Są to m in. cechy systemowo zależne i niezależne [3, s. 445; 13, s. 25; 15, s. 8],

Do cech niezależnych od systemu gospodarczego i modeli gospodarki kapitalistyczrej należałoby zaliczyć następujące zasady: przedsiębiorczości, innowacyjności [3], gospodarności i równowagi finansowej.

Do cech zależnych systemowo można by z kolei zaliczyć zasady: autonomii, dochodowość, a także formy własności.

’ "Przedsiębiorczość jest cechą właściwą każdego przedsiębiorstwa. Oznacza ona / przede wszystkim podejmowanie inicjatyw we wszystkich sferach żyda przed-\ siębiorstwa, licznie z uwzględnieniem ryzyka. Jest to cecha prywatnych przedsiębiorców. V miarę jednak wzrostu przedsiębiorstwa, gdy zarządzanie zostaje oddzielone od własności, zasada przedsiębiorczości ulega pewnemu osłabieniu ze ■ względu na niechęć do podejmowania ryzyka ze strony kadry zarządzającej.

Przcdsięb.orstwo, aby istnieć i utrzymać się na konkurencyjnym rynku, musi odznaczać sę innowacyjnością, która przede wszystkim obejmuje produkty, technologię, organizację, metody zarządzania itp. Różny jest stopień innowacyj-nośd poszczególnych przedsiębiorstw, ale bez niej nie ma rozwoju tychże, jak również całej gospodarki.

W każde, z jednostek gospodarczych, niezależnie od rodzaju działalnośd, kojarzy się przedmioty pracy z samą pracą przy użyciu odpowiednich jej narzędzi Kojarzenia fcgo dokonuje kierownictwo, spełniając funkcje planowania, organizowania, motywowania i kontroli Kierownictwo można zatem potraktować jako czwarty czynnik procesu gospodarczego (obok pracy, jej przedmiotu i narzędzi).

Zasada gtspodarności jest właściwa każdemu podmiotowi gospodarczemu. Do osiągnięcia danego celu przy minimalnym zużyciu środków podmiot ten dąży, gdy środki ts są wyraźnie limitowane. W sytuacji większej swobody podmiot

gospodarczy zmierza do maksymalizacji celu. Bywa też, że wybiera coś pośredniego między maksymalizacją celu a minimalizacją środków. W każdym jednak przypadku mamy do czynienia z realizacją zasady gospodarności. Jest to bowiem swoista cecha każdego gospodarstwa prowadzonego w sposób normalny (racjonalny). Zasada tu opiera się na założeniu, że zasoby są ograniczone, a potrzeby nic. Możliwości zaspokojenia tych potrzeb szuka się na drodze bądź oszczędności zasobów, bądź zwiększenia efektu działalności.

Kolejną zasadą jest równowaga finansowa. Bez jej przestrzegania żadna jednostka gospodarcza nie mogbby się utrzymać w dłuższym okresie. Gospodarstwa, które nie mogą jej spełnić, bankrutują lub są zasilane finansowo z zewnątrz, czego może dokonać jednostka gospodarcza wyżej usytuowana hierarchicznie lub budżet władzy terenowej bądź centralnej.

Omówione zasady można traktować jako systemowo obojętne, tzn. występują one i obowiązują w każdym systemie gospodarczym; kolejne nic są już systemowo tak neutralne.

Zasada autonomii — samodzielnego ustalania planu gospodarczego. Pełna autonomia jednostek gospodarczych jest nic do zrealizowania. Przedsiębiorstwa są zależne - przede wszystkim od rynku i w pewnym zakresie od państwa. Stopień interwencjonizmu państwowego jest różny w poszczególnych krajach i ulega zmianom w zależności od sytuacji Niezależnie od tego autonomia przedsiębiorstwa ulega ograniczeniu w ramach integracji kooperacyjnej i koncen tracyjnęj; mogą istnieć np. kontyngenty produkcji wyznaczone dla poszczegól nych przedsiębiorstw wchodzących w skład kartelu czy wspólnoty interesów W koncernach autonomia gospodarcza poszczególnych przedsiębiorstw również nigdy nic bywa pełna. Zarząd koncernu może wyznaczyć zadania swoim przedsię biorstwom lub określić pewne wytyczne do budowy ich planów. Przcdsiębior stwa koncernowe są formalnie samodzielne, lecz ich prawa do samodzielnej działalności gospodarczej, w tym również do jej planowania, są przeważnie uszczuplone. Nie można zatem bez zastrzeżeń przyjmować tezy, że w gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa są w pełni autonomiczne, chociaż ta zasada w niej dominuje; szczególną zaś cechą autonomii jest prawo do ustalania własnego planu.

Zasada dochodowości i maksymalizacji zyska W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa kierują się zasadą dochodowości. Jest ona przyczyną aktywności gospodarczej. Przedsiębiorstwa dążą jednocześnie do maksymalizacji zysku. Jest to jednak cel trudno osiągalny, chociaż stanowi silną podnietę do podejmowania działalności i konkurowania na rynku. W efekcie tej aktywności przedsiębiorstwo osiąga określoną nadwyżkę dochodów nad wydatkami. Najczęściej nic jest to zysk maksymalny, lecz zadowalający.

Zysk bynajmniej nie stanowi jedynego celu przedsiębiorstwa w rynkowej. Szczególnie w warunkach dobrej sytuacji gospodarczej motywy dodatkowe, np zdobycie odpowiedniej pozycji na rynku.