lichtarski (17)

34 1. Przedmiot i ewolucja niuki o pnadłKbtontwłc

Podejście bchawiorystyczne stara się wyjaśnić, jak przedsiębiorstwa podejmują decyzje w warunkach złożoności i niepewności cechujących środowisko ich działania. Jednym z wybitnych przedstawicieli behawiorystycznego kierunku w rozwoju nauki o przedsiębiorstwie jest II. Simon, który pod adresem teorii przedsiębiorstwa sformułował pytanie, czy ekonomiczne pojęcie racjonalności metodologicznej jest odpowiednie do analizy zachowań przedsiębiorstwa w warunkach niepewności, typowych dla jego działania [12, 8. 99-118], Stwierdził on również, że zajmowanie się tylko warunkami i efektami wyboru optymalnego prowadzi do zaniedbania badań rzeczywistego procesu, w którym wybór jest dokonywany.

Simon twierdzi, że ludzie mają ograniczoną zdolność poznania rzeczywistości i dlatego mogą kierować się jedynie ograniczoną racjonalnością. W praktyce poszukuje się więc nie alternatywy optymalnej, lecz jedynie zadowalającej. A zatem potrzebny jest zespół kryteriów ustalających minimalne warunki alternatywy zadowalającej. Za ich pomocą wybiera się spośród dostrzeżonych możliwości tę. która je spełnia lub przewyższa. Kryteria tej oceny nic są dane a priori, lecz stanowią element określenia danej sytuacji decyzyjnej. Utrudnia to zdefiniowanie i znalezienie rozwiązania zadowalającego. Aby temu zaradzić, wprowadza się pojęcia poziomu aspiracji i poziomu osiągnięć. Pojęcie poziomu aspiracji Simon zapożyczył z psychologii, rozciągając je na przedsiębiorstwo. Wyraża ono to, co uważa się za możliwe do osiągnięcia i zarazem to, co chce się osiągnąć w danych warunkach. Poziom osiągnięć to rzeczywiste dokonania jednostki lub organizacji.

Rozpiętość między poziomami aspiracji i osiągnięć określa się mianem nacisku. Nacisk jest optymalny, gdy .owoc” znajduje się tylko trochę .powyżej ręki”. Gdy osiągnięcia zbyt łatwo wyprzedzają aspiracje, rodzi się apatia. W sytuacji, gdy aspiracje są zbyt wysokie, powstaje frustracja i zwątpienie.

W późniejszych pracach Simon wprowadził pojęcie racjonalności proceduralnej. Jest ona logicznym rozwinięciem racjonalności ograniczonej i zwraca uwagę na wybór i analizę procesów poznawczych w poszukiwaniu rozwiązań różnych problemów decyzyjnych.

Koncepcja behawioralna nie znalazła jednak szerszego zastosowania w teorii przedsiębiorstwa, choć stanowi ważny wkład do jej rozwoju. Słabością jej jest brak zadowalającej odpowiedzi na pytanie, jak ustala się aspiracje oraz jak firmy reagują na różne sytuacje rynkowe.

1.5.4. Przedsiębiorstwo jako mechanizm alokacji zasobów

Czy w gospodarce kapitalistycznej działa tylko rynkowy mechanizm alokacji zasobów? Odpowiedź na to pytanie jest negatywna i nie chodzi tu wyłącznic (ani nawet głównie) o przypadki interwencjonizmu państwowego czy istnienie sektora publicznego, które w gospodarce kapitalistycznej stanowił} obce (czy może lepiej: zewnętrzne) elementy. Alternatywnym mechanizmem alokacji zasobów wobec rynku jest system zarządzania w przedsiębiorstwie (z jego hierarchiczną strukturą podejmowania decyzji), który dokonuje przydziału rozporządzanych zasobów do poszczególnych zastosowań, odpowiednio do wyznaczonych sobie celów i planowanych sposobów ich osiągania [4, s. 287]. Wewnątrz przedsiębiorstwa zastępuje on niejako sygnały cenowe, które regulują alokację zasobów na zewnątrz danej organizacji. Tak więc w gospodarce rynkowej mamy co najmniej dwa mechanizmy alokacji - funkcjonujące równolegle, lecz według innych zasad. Mechanizm rynkowy działa bezosobowo, kierowany siłami popytu i podaży, czyli — używając znanej metafory - za pomocą .niewidzialnej ręki”. Mechanizm działający w przedsiębiorstwie polega na funkcjonowaniu jego hierarchicznej struktury zarządzania, w której są podejmowane decyzje alokacyjne i uruchamiane środki ich wykonania. Decyzje mają charakter osobowy (znaczy to, że znana jest osoba decydenta), wobec czego - odwołując się do tej samej metafory - możemy stwierdzić, że alokacją zasobów w przedsiębiorstwie kieruje „ręka widzialna”.

Jeśli w gospodarce rynkowej istnieją dwa mechanizmy alokacji zasobów, to nasuwają się kolejne pytania:

Po pierwsze - dlaczego pewne działania gospodarcze są wyłączone spod bezpośredniej regulacji rynkowej i wynikają z arbitralnych decyzji menedżerów (właścicieli)? Inaczej — dlaczego w ogóle istnieją przedsiębiorstwa?

Po drugie — od czego zależy podział procesów alokacyjnych pomiędzy te dwie sfery regulacji: rynkową i menedżerską?

Choć zjawiska powstawania, istnienia, rozwoju i upadku przedsiębiorstw są nam dobrze znane, odpowiedź na te pytania nic jest tak prosta, jakby się zdawało.

Początkowo uznano, że uzasadnieniem istnienia przedsiębiorstw jest oszczędność na kosztach transakcyjnych. Zgodnie z tym poglądem koszty wykorzystania mechanizmu cenowego do rozwiązywania problemów alokacji w pewnych sytuacjach są stosunkowo wysokie i utworzenie przedsiębiorstwa, wewnątrz którego procesy alokacji mogą dokonywać się bez pomocy rynku, jest po prostu tańszą metodą organizacji gospodarki.

Jako główne źródła kosztów korzystania z mechanizmu rynkowego należy wymienić:

=> tworzenie cen,

=> zawieranie umów w transakcjach rynkowych,

*» trudności i koszty budowania długookresowych powiązań kooperacyjnych, odmienne traktowanie przez rząd transakcji zawieranych na rynku i działań organizacyjnych wewnątrz przedsiębiorstwa.

Aby uniknąć tych kosztów lub je obniżyć, tworzy się przedsiębiorstwo, przy czym wszystkie wymienione tu grupy kosztów (oprócz ostatniej) związane są z niepewnością co do przyszłych warunków działania gospodarczego.