Manikowska (12)

Szkoły parafialne: wieś i miasto

wyzwolonych, choć władze diecezjalne pełną realiza-cję tego programu rezerwowały dla szkół katedralnych.

Pierwsze miejskie szkoły parafialne poczęły tworzyć się około połowy XIII w. i dzięki nielicznym zachowanym aktom fundacyjnym, petycjom rad miejskich o ich założenie i statutom nasza wiedza o nich jest znacznie bogatsza niż w wypadku szkół wiejskich. Założenie szkoły niewiele później od lokacji miasta, powiązane z fundacją kościoła parafialnego, nie przysparzało napięć między władzami kościelnymi a miejskimi. Problemy pojawiły się wtedy, gdy szkoła parafialna mogła okazać się konkurentem dla istniejącej już w mieście szkoły katedralnej lub kolegiackiej, zwłaszcza gdy inicjatywa jej założenia wychodziła od miejskiej społeczności. Rada miasta Poznania musiała się więc postarać o przekonujące argumenty, które skutecznie motywowałyby pojawienie się nowej szkoły przy parafii Św. Marii Magdaleny obok już istniejącej przy katedrze. Mieszczanie w swojej prośbie stwierdzali, że droga do szkoły katedralnej, znajdującej się poza mu-rami, jest długa i niebezpieczna dla małych chłopców. Jednak już w 1302 r. władze kościelne postarały się

0    ścisłe rozgraniczenie kompetencji obu szkół, pełny wykład siedmiu sztuk wyzwolonych rezerwując dla szkoły katedralnej, szkole parafialnej pozostawiając trmum. Przede wszystkim jednak biskup i kapituła zastrzegały sobie prawo mianowania rektora szkoły.

Walka władz miejskich o wpływ na obsadę nauczycielską rozgorzała w miastach na dobre w XIV w. Partycypujące w utrzymaniu kościoła parafialnego

1    szkoły rada miejska i parafianie domagali się wpływu na organizację i poziom życia parafialnego, walcząc o prawa patronackie. Pełne zwycięstwo oznaczało prawo nominacji rektora szkoły, kompromis—wpływ na obsadę nauczyciela; za przegraną uznawano sytuację, gdy pleban zobowiązywał się tylko do zatrudnienia człowieka dobrej sławy i odpowiednio przygotowanego do pełnienia funkcji nauczyciela. W miastach będących prywatną własnością pana feudalnego mieszczanie najczęściej dzielili to prawo z dziedzicem, miasta królewskie natomiast w sporach z Kościołem odwoływały się do króla, licząc na jego protekcję i interwencję. Z prawnego punktu widzenia decyzja królewska nie miała znaczenia, gdyż szkolnictwo było częścią

327. Odczytywanie posłania z opieczętowanego dokumentu: fragment sceny Zwiastowania Marii w tryptyku Matki Boskiej Bolesnej z katedry na Wawelu w Krakowie, ok. 1483 r.

organizacji kościelnej, jednak stwarzała fakty dokonane, z którymi liczyła się kuria papieska, gdy spór trafiał aż do niej. W ten sposób na przykład mieszczanie lwowscy uzyskali nową szkołę, gdy istniejąca przy kościele mariackim znalazła się w gestii kapituły katedralnej. Zdobycie prawa nominacji nauczyciela nie oznaczało wszakże przesądzenia sprawy raz na zawsze. Kler próbował je kwestionować. Droga sądowa była kosztowna i mało skuteczna, stąd rajcy konińscy wsparci przez całą gminę postanowili w 1441 r. uciec się do środka drastycznego — zabroniono udzielania klerowi jałmużny i sprzedaży produktów żywnościowych, rektora szkoły zaś wypędzono. Zmusiło to konińskie duchowieństwo do opuszczenia miasta. W wy-

319