Obraz27 (2)

30 Rozdział 1

syjnc) i zamienianie jej na starej konstrukcji skałkówki. Na pierwszy rzut oka wydaje się to jedynie głupotą, ale po zastanowieniu widzimy, że jest dość rozumnym. Tak byio trudno nauczyć marynarzy wschodnich kierowania okrętami budowy europejskiej, że okazało się lepszym zaopatrzyć ich w statki prostsze, których już używali; co zaś do broni, to myśliwym w lasach gorących a wilgotnych daleko wygodniejszą byłą broń z krzesiwem, aniżeli noszenie i utrzymywanie sucho kapiszonów, W obu wypadkach ludzie potrzebowali nie tego, co było najwyższym, wytworem cywilizacji, ale czegoś odpowiadającego ich położeniu i najłatwiejszego do zbycia. Otóż to samo prawo stosuje się zarówno w przyjmowaniu cywilizacjo nowej, jak w zachowywaniu starej. Kiedy życie jakiegoś narodu zaburzonym jest przez wędrówkę do nowych krain, albo też przez wojnę i nieszczęścia domowe lub zmieszanie z rasą wyższą, kultura jego praojców może okazać się niepotrzebną lub niemożliwą i skutkiem tego zanika. Podobne wyrodzenie się widzimy śród potomków portugalskich w lndjach wschodnich, którzy skrzyżowali się z krajowcami i wyboczyli z pochodu cywilizacji tak, że teraz nowoprzybywający europejczycy oglądają ich gnuśniejących około swych chat nędznych śród podzwrotnikowych owoców i kwiatów, jak gdyby byli umieszczeni tam dla przykładu, o ile człowiek upada w cywilizacji, skoro potrzeba jego wysiłków ustajśsjnną częstą przyczyną utraty cywilizacji bywa ta, jeżeli naród kiedyś bardziej kwitnący został zniszczony lub wypędzony ze swych siedzib, jak indjanie Shoshony, którzy uciekli przed swojemi nieprzyjaciółmi czarnonogieml w puszcze gór Skalistych, gdzie wałęsaja się dotąd, zwani indjanami „kopaczami" — od dzikich korzonków, które wykopują jako część swego nędznego pożywienia. Nietylko upośledzony stan takich wygnańców, ale utratę oddzielnych sztuk (technicznych) u ludów można często wyjaśnić utratą oświaty przy warunkach nieprzyjaznych. Naprzykład, wyspiarze Oceanu Południowego, pomimo, że nie byli ludem bardzo dzikim w czasie odwiedzin kapitana Cooka, używali jedynie siekierek i noży kamiennych, a do tego stopnia nie znali metalów, że zakopywali pierwsze gwoździe żelazne, jakie dostali od marynarzy angielskich, w nadzieji zebrania nowego plonu. Być może, iż ich przodkowie nigdy nie posiadali metalów, ale wydaje się prawdopodobnym, że przodkowie byli ludem azjatyckim, który znał metal, lecz wskutek wędrówki na wyspy oceanu i rozłączenia się ze swojemi pobratymcami, zatracił jego użycie i cofnął się do wieku kamiennego. Koniecznym jest dla badacza odczucie ważności_jjggdku--cywilizacji,. Jęcz tu wspomniany o nim wyłącznie dla wykazania, ze on w żadnym razie nie przeczy teorji rozwoju cywilizacji od stanów niższych do wyższych. Nikt nie może stracić tego, czego nie posiadał poprzednio, a jeśli gdzie plemiona odpadły od cywilizacji wyższej swych przodków, to należy jeszcze objaśnić, jak ta cywilizacja wyższa powstała.

\W ogóle zdaje się, że gdziekolwiek znajdujemy wykończoną technikę, oderwaną wiedzę, złożone Instytucje, są one wynikiem stopniowego rozwoju ze stanu życia wcześniejszego, prostszego i mnie wyrobionego. Żaden szczebel cywilizacji nie powstał samodzielnie, lecz wyrósł czyli rozwinął się z poprzednim. Jest to wielka zasada, której każdy badacz musi trzymać się stale, jeżeli chce zrdzumieć,

czy to świat, w którym żyje, czy też dzieje przyszłości. Zobaczmy, jak ją popiera starożytność i pierwotny byt ludzkości. Pomniki Egiptu i Babilonji dowodzą, że przed 5,000 lat niektóre narody doszły już do wysokiego stanu kultury. Niewątpliwe część większą ziemi była wówczas zaludniona przez barbarzyńców i dzikich, jak i później; ale w okolicach Nilu i Eufratu istniała cywilizacja Egipcjanie starożytni posiadali najwyższą oznakę narodu cywilizowanego — sztukę pisania i w rzeczy samej litery hieroglificzne ich napisów zdają się być początkiem naszego alfabetu. Umiejętnie uprawiali rolę i ze swych pól, użyźnianych przez coroczne wylewy, zbierali bogate plony zboża, dostarczające żywności gęstemu zaludnieniu.

Jak byli uzdolnionemi artystycznie i biegłemi w sztuce budowniczej, dostrzec może każdy podróżnik, oglądający piramidy, które rozsławiły ich imię w całej historji. Piramida wielka z Giseh (Dźizy), dotąd zaliczana pomiędzy cudy świata, jest górą z ociosanych kamieni wapiennych i sjenitu, której wielkość londyńczycy, określają, mówiąc, że stoi ona na placu równym Lincoln's-Inn-Fields, a wznosi się ponad wysokość katedry św. Pawła. Doskonałość ogromnych bloków, piękne mury wewnętrznych komnat i korytarzy dowodzą zdatności nietylko kamieniarzów ale i geometrów praktycznych. Ustawienie boków ku stronom świata przekonywa swą dokładnością, że egipcjanie byli wybornemi obserwatorami elementarnych zjawisk astronomji: dzień porównania dnia z nocą można rozpoznać z widzenia zachodu słońca w poprzek przodu piramidy, a sąsiedni arabowie dotychczas regulują swe daty astronomiczne według jej cienia. Odkąd z przeszłości cośkolwiek wiedziano

0    nich, egipcjanie występują z umiejętnością obrabiania bronzu i żelaza, oraz złota

1    srebra. Tak więc ich sztuki techniczne i zwyczaje, rzeźby i ciesielstwo, rachunki i miernictwo, ich system życia urzędniczego wraz ze stopniami kapłaństwa i cere-monjami nieustannemi — wszystko przedstawia się jako wynik rozwoju długiego i kolejnego,

Najwyższe wszakże pojęcie o starożytności daje może widok pomników bardzo wczesnych, jak grób księcia Tety z dynastji 4-ej w British-Muzeum; wykazuje on nam, jak kultura egipska już wówczas zaczęła drętwieć i zatrzymywać się w tradycji. Sztuka dosięgła już tego stopnia, kiedy ludziom zdawało się, iż postęp dalszy jest niemożliwym, gdyż ich przodkowie doprowadzili do doskonałości prawidła życia, których zmiana drogą reform byłaby grzechem. O pierwotnych babilończykach' i Chaldejczykach mniej wiemy; wszakże ich pomniki i napisy wykazują, ~jak~śtaitF~ Żytna 1 wysoka była cywilizacja. Pismo posiadali klinowe, czyli składające się ze znaków klinowato urobionych, które, zdaje się oni wynaleźli, a ich następcy, asy ryjczycy, nauczyli się go od nich. Byli znakomitemi budowniczemi miast, a cegły, zapisane imionami ich królów, pozostają jako zabytki ich wielkich świątyń, takich, jak np. poświęcona bogu Ur, w mieście znanym historji pod nazwą Ura chełmskiego, Istnieją kopje pisane ich praw tak postępowych, że zawierały ustawy, dotyczące własności kobiet zamężnych, określały kary więzienia na matkę kib ojca za zaparcie się syna, oraz grzywny z pół miary zboża, pobieranej codziennie od pana, który zabijał lub nadużywał niewolników. Ich astroJoni* i*»~ *— ---^1,1