26223 IMG (42)

ROZDZIAŁ 2

PROJEKT BADAWCZY: PROBLEMY, PRZYKŁADY I PRÓBKI

Na pierwszy rzut oka uprawianie etnografii może się wydać zadaniem; zwodniczo prostym. Niektórzy autorzy przyznają, że przed przystąpieniem do własnych badań terenowych otrzymali bardzo skąpe wskazów-j ki badawcze, a niektórzy byli pozbawieni nawet tej pomocy. Nader opisuje w sposób anegdotyczny, jak niegdyś takie podejście stało się swego rodzaju tradycją wśród północnoamerykańskich antropologów:

Przed opuszczeniem Harvardu udałem się z wizytą do Kluckhohna. Mimo pewno* j ści siebie, jaką wyniosłem z zająć na uczelni, to ostatnie spotkanie mocno mnie przygnębiło, Kiedy poprosiłem Kluckhohna o jakieś wskazówki czy porady, ten opowiedział mi anegdotę o dyplomancie, który zadał identyczne pytanie Kroebero-wi. Podobno w odpowiedzi Kroeber zdjął z półki największe, najbardziej opasłe tomisko etnograficzne i powiedział: „Idź i naśladuj”.

(Nader,1986, ś. 9§

Tego typu pseudowskazówki opierają się na założeniu, iż uprawiar nie etnografii to zajęcie bezproblemowe, które nie wymaga zbytnich przygotowań ani specjalnego podejścia.

Jedną z przyczyn tak niechętnego udzielania wskazówek dotyczących prowadzenia badań etnograficznych jest świadomość, iż tego typu prac nie można zaprogramować. W praktyce badacz styka się z mnóstwem niespodziewanych sytuacji, o czym może zaświadczyć lektura którejkolwiek z wielu opublikowanych dotąd biografii badawczych. Co więcej, prowadzenie wszelkich badań to działalność praktyczna, która wymaga doświadczenia w podejmowaniu decyzji zależnie od sytuacji. Rzecz nie sprowadza się wyłącznie do przestrzegania prawideł metodologicznych.

Istnieje jednak jeszcze inna, mniej uzasadniona przyczyna, dla której wskazówki dawane świeżo upieczonym adeptom etnografii brzmią często po prostu: „Idź i rób etnografię”, Chodzi o przeświadczenie mające związek z nurtem naturalizmu, iż etnografia to swobodna ob-•ftWMdjit i opis, a więc „projekt badawczy” jest w tym wypadku zbęd-■K OlO przykład użytecznej strategii badawczej wyrosłej z takiego ■IWilygmatycznego pódfejśSih. Ómawiaj^C przebieg badań nad żacho-Wiililcm zwierząt, Tinbergen .(1972,. s. 23) wspomina, iż’okres wstępne!, Intuicyjnej obserwacji mą szczególne znaczenie,!^ „kipdy badączo-■ gruli zawężenie pola widzenia albo utrata kontaktu ze zjawiskiem W Jago naturalnej postaęj”. Naturaliści na gruncie socjologii odwoły-Hl ll| czasami do łuMOMinatUrałltej czy etologii, aby uzasadnić swą UlWlB obserwacji rozpoznawczej [exploratory observation] i opisu (lofUnd, 1967; Blumer, 1969;'Speier_s 1973). Należy jednak pamiętać, pil jclcrunek obserwacji W OtolOgii Wytycza zestaw założeń odziedzi-iNnych po teorii ewoltejivSajM»i^#in (Cytowany przez Selltiza i in., 1119, s, 200) uczula ńa następującą kwestię: „Co dziwne, nikt nie zwró-§11 uwagi, iż obserwacja; którk msgłfeyćtt^tefeżnysii' celom, musi prowadzić do akceptacji lub odrzucenia jakiegoś poglądu”, i Trzeba mieć naturalnie śWiMoitOślj ^ w etnografii przebieg badań jtRt W jeszcze mniejszym Stopniu przewidywalny niż na gruncie in-tiyuh nauk społecznych. Nie neguje to jednak w żadnym przypadku potrzeby przygotowań do pracy w terenie ani nie oznacza, iż badacz mole zachowywać się całkowicie przypadkowo, dostosowując po pro-HtU iwoje działania do biegu zdarzeń i idąc po tzw. linii najmniejszego Oporu. Co więcej, postaramy się dostarczyć przekonujących argumentów, że przygotowanie projektu badawczego powinno być procesem dynamicznym, odgrywającym niebagatelną rolę podczas wszystkich etapów badań.

UMIEJĘTNOŚĆ DOSTRZEGANIA PROBLEMÓW

Rozpoczęciu badań zawsze towarzyszy jakiś problem albo zestaw zagadnień, które Malinowski określa mianem „problemów z góry do-Itrzeganych”.

Dobra orientacja w teorii oraz znajomość jej najnowszych osiągnięć nie jest równoznaczna z obciążeniem „z góry przyjętymi koncepcjami”. Gdy ktoś wyrusza na ekspedycję z zamiarem udowodnienia pewnych hipotez, a nie zdoła swych poglądów stale modyfikować i odrzucać bez większych oporów pod presją faktów, to zbyteczne jest podkreślanie, że jego praca będzie bezwartościowa. Im więcej pro-

35