na dz z pol038

78

przed jego powrotem na ziemię i możliwością negatywnej ingerencji w działalność żywych. W literaturze mamy jednak i opinie, że takie ułożenie zmarłego w grobie zgodne było z pozycją człowieka śpiącego lub też nienarodzonego jeszcze i znajdującego się w łonie matki. W tym ostatnim przypadku układ ciała w grobie miał gwarantować zmarłemu ponowne narodzenie. Obok grobów ze szkieletami skurczonymi, z obszarów ziem polskich znamy także mogiły, w których zmarli pochowani zostali w pozycji wyprostowanej - na wznak. Jednak i w takim wypadku archeolodzy natrafiają na ślady zwyczajów' wypływających najprawdopodobniej z chęci zabezpieczania się przed ewentualnymi możliwościami powrotu zmarłego. Do praktyk w tym zakresie należało odcinanie kończyn i wkładanie ich pod głowę zmarłego względnie do jego ust, a także okładanie kamieniami klatki piersiowej. Groby z epoki kamienia na ziemiach polskich przybierały bardzo różne formy i niekiedy znacznych rozmiarów konstrukcje naziemne. Przeważały jednak zdecydowanie groby płaskie, które obecnie nie wyróżniają się niczym na powierzchni ziemi, chociaż pierwotnie mogły mieć naziemne kopczyki.

Obok grobów płaskich z obszarów dorzecza Odry i Wisły znamy mogiły z usypanymi nad nimi kurhanami okrągłymi lub podłużnymi kopcami. Niewątpliwie do najbardziej interesujących należą tzw. groby megalityczne. Megality (nazwa pochodzenia greckiego megas - wielki, lithos -kamień) to okazałe budowle wykonane z dużych kamieni bez zaprawy, stanowiące grobowce lub też budowle kultowe. Występują one na znacznych obszarach świata, między innymi w północnej Afryce, w różnych rejonach Azji. w Europie i także na obecnych ziemiach polskich. Grobowce megalityczne to dużych rozmiarów nasypy ziemne w rzucie poziomym w kształcie prostokąta, trapezu lub trójkąta. Najbardziej imponujące grobowce tego typu. jakie znamy z obszarów obecnych ziem polskich, to tzw. grobowce kujawskie (ryc. 10), występujące głównie jak sama nazwa wskazuje na Kujawach. Rozmiary tych grobów były niekiedy imponujące i dochodziły nierzadko do 130 m długości. 15 m szerokości i 3 m wysokości. W mogiłach tych składano w indywidualnych grobach przeważnie otoczonych kamieniami jednego lub więcej zmarłych, których grzebano sukcesywnie.

°<Po „o ° ^Ł    o <3>v->csyo>5«t_7 js {

To⁰. ~

-J«- SM*    °

>°32>c)co⁰ O

Cfc> «>&«b    °    °J < \

0 ^y...    *    t«"<A»VŁr

X

Ryc. 10. Bezkoniorowe grobowce kujawskie wznoszone w neolicie na obecnych ziemiach polskich. Za T. Wiślańskim

Kwestia grobowców kujawskich nie przedstawia się całkiem jasno. Nie stały się one bowiem panującą formą grobów nawet na obszarach Kujaw. Jednak na dzisiejszych ziemiach polskich rozprzestrzeniła się idea grobowców megalitycznych docierających na obszary dorzecza Odry i Wisły