na dz z pol084

170

Zmarłych chowano nie spalonych, przeważnie w grobach płaskich. Spotykamy groby z obstawami kamiennymi, z dnem wyłożonym kamieniami, czy też nakryte płytami kamiennymi. Zmarłych układano w grobach najczęściej w pozycji wyprostowanej i wyposażano w naczynia gliniane, różne wyroby krzemienne (sierpy, groty oszczepów, sztylety, grociki strzał), w wy-roby kościane (zwłaszcza szpile, paciorki i tarczki), rzadziej w miedziane zausznice i bransolety.

Twórcy tej kultury zajmowali się uprawą ziemi i hodowlą zwierząt. Wyspecjalizowali się ponadto w produkcji krzemieniarskiej.

Kultura trzciniecka

Nazwa od stanowiska w miejscowości Trzciniec koło Puław. Twórcy tej kultur>' pojawiający się na obecnych ziemiach polskich w pierwszej połowie XVI w. p.n.e. zajmowali do XIII-XII w. p.n.e. całe dorzecze górnej i środkowej Wisły oraz Sanu, sięgając na wschodzie aż do terenów Wołynia i Białorusi, a na zachodzie do obszarów wschodniej Wielkopolski. W materiale zabytkowym pochodzącym z obszarów dzisiejszej Polski dominuje ceramika. Ma ona charakterystyczne cechy technologiczne, formalne i or-namentacyjne. Wśród form ceramicznych dominują garnki o baniastym brzuścu, esowatym profilu i różnych proporcjach (ryc. 47). Z innych przedmiotów codziennego użytku uwagę zwracają narzędzia wykonane z krzemienia: drapacze, skrobacze, sierpy, noże, siekierki i grociki do strzał. Z rogu i kości wykonywano szpile, igły, gładziki oraz skrobacze, a także rogowe motyki.

Z terenów zajmowanych przez twórców tej kultury znanych jest kilkanaście skarbów brązowych zawierających różne typy bransolet i naramienniki z tarczkami spiralnymi, rzadziej ozdobne wisiorki, siekierki, groty oszczepów i inne przedmioty.

Obrządek pogrzebowy był bardzo zróżnicowany. Groby szkieletowe przeważają nad ciałopalnymi, pojawiają się także groby z nadpalonymi szkieletami. Znane są groby pojedyncze i zbiorowe, płaskie i kurhanowe. Interesującą cechą jest brak pewnych grobów ciałopalnych popielnicowych, występują natomiast groby jamowe i warstwowe.

W zakresie gospodarki - jak się przyjmuje - dominował chów zwierząt nad uprawą ziemi. Ważną rolę odgrywało jednak także łowiectwo i zbieractwo.

Kultury mogiłowe

U schyłku wczesnego i w początkach starszego okresu epoki brązu w znacznej części Europy Środkowej nastąpiły poważne zmiany. Objęły one swoim zasięgiem zwłaszcza tereny położone w dorzeczu Dunaju. W miejsce dawnych, lokalnych kultur pojawiła się nowa, o zupełnie odmiennym charakterze. Nazwa tej kultury pochodzi od powszechnie panującego wówczas zwyczaju grzebania zmarłych w grobach nakrywanych nasypami kurhanów (kopcami lub mogiłami). Twórcy tej kultury wywodzą się - jak się powszechnie przypuszcza - z zachodniej części Europy Środkowej, z terenów położonych w dorzeczu górnego i środkowego Renu i częściowo górnego Dunaju. W obrębie kultur określanych w literaturze jako mogiłowe badacze wyróżniają dwie strefy: zachodnią - rozciągającą się w dorzeczu Renu i nad górnym Dunajem, sięgającą na północ do Niemiec środkowych (Turyngia) i do Kotliny Czeskiej; wschodnią - zajmującą dorzecze środkowego Dunaju, Morawy. Kotlinę Czeską oraz dorzecze górnej i środkowej Odry.

Kwestia występowania kultury mogiłowej na obecnych ziemiach polskich wywołuje od dawna szereg kontrowersji. Pojawiającą się w tym czasie w dorzeczu Odiy i Wisły tzw. kulturę przedłużycką uważano (i w dalszym ciągu wielu badaczy tak sądzi) za lokalną grupę kultury mogiłowej. Tak więc kwestia obecności na terenach dzisiejszej Polski twórców kultury mogiłowej nie została definitywnie rozstrzygnięta.

Kultura przedłużycką

Twórcy tej kultury zajmowali w zasadzie Śląsk i znaczną część Wielkopolski oraz wschodnią część Brandenburgii. W jej rozwoju wyróżnia się trzy fazy. Starsza, przypadająca na początek II okresu epoki brązu, reprezentowana jest przez cmentarzyska kurhanowe z grobami szkieletowymi. Zabytki charakterystyczne dla tej fazy to szpile brązowe o trzonku przekłutym pod główką (ryc. 48), szpile o główce w kształcie koła, szpile o płaskiej tar-czowatej główce, otwarte bransolety mankietowate, a także sztylety brązowe. Faza klasyczna, przypadająca na środkową i młodszą część II okresu epoki brązu reprezentowana jest przez duże szpile brązowe z główkami: wrzecionowatą, czopowatą i klepsydrowatą. Charakterystyczne dla tej fazy są szpile uchate, igłowate oraz z główką w postaci tarczki spiralnej.

Podstawowym typem tej kultury w całym okresie jej rozwoju były naczynia z guzami powstałe pod wpływem południowym, a także fakt, iż zarówno broń. jak i narzędzia wykonywane były prawie wyłącznie z brązu.