Obraz51 (4)

• Staropolska poezja ziemiańska ■

•ZABAWY Z MUZAMI**

Na pełnię ziemiańskiej szczęśliwości obok stabilizacji materialnej i moralnej, bezpieczeństwa i poczucia godności osobistej oraz rozlicznych „rekreacyj” składały się również wczasy literackie, owo słynne „niepróżnujące próżnowanie". Wymaga ono osobnego omówienia jako rozrywka szczególnie znacząca, a niekiedy utożsamiana nawet z istotą „wiejskiego żywota”. Uzupełniała ona zmysłowe rozkosze bytowania ziemiańskiego wartościami duchowymi, czyniąc tym samym owo bytowanie godnym mędrca.

Lekturę zalecał „poćciwemu człowiekowi” już Rej, podkreślając zwłaszcza jej dydaktyczne walory:

A tak jeśli umiesz czytać, azaż to nie rozkosz też, sobie czas upatrzywszy, nad książkami posiedzieć, prawa i powinności się swej dowiedzieć, więc się namówić z onymi filozofy, z onymi mądrymi, przeważnymi a rycerskimi ludźmi? [...] Nuż zasię azaż to nie rozkosz wiedzieć przyrodzenie każdego żwi-rzątka, każdego ptaszka, każdego drzewka, każdego ziółka? Z czego się może i gospodarstwa wiele nauczyć, i w przygodzie wżdy sobie czasem pomóc [...]

„Zabawy z Muzami” to nie tylko lektura. Spokój wiejskiego bytowania sprzyjał też twórczości literackiej samych ziemian, której efekty stanowią trzon niniejszej antologii. Pisanie wierszy nie było zapewne zajęciem nielicznych utalentowanych jednostek, skoro na przykład w Biesiadzie o dobrym gospodarzu Ano-nima-Protestanta szlachcic witający gości i wymieniający rzeczy przygotowane dla nich mówi:

Są też i księgi, jeśli kto chce czytać,

Jest i kałamarz, kto ma pozew pisać,

Póki się nam jeść w kuchni nie zgotuje.

Jest kreta: kto chce, niech ściany maluje.

(w. 41-44)

Atrament służy do pisania pozwów, a do czego kreda? Sprawa staje się nieco jaśniejsza niżej:

Zatem się jedni do krety rzucili,

A drudzy zasię w pozwy uderzyli;

Ci swoje rymy po ścianach pisali,

Drudzy w czas sobie pozwy gotowali.

(w. 47-50)

Nie potrafimy bliżej powiedzieć, o jakie rymy chodziło, ale zapewne były to jakieś zabawy literackie. Tego typu rozrywki, mimo że nie wydają arcydzieł, wymagają pewnej ogłady i wykształcenia. A przecież ziemiańska twórczość nie kończyła się na takich igraśzkach.

56