Obraz53 (4)

• Staropolska poezja ziemiańska •

i mH^ing jgjTfęwniała szczęśliwemu ziemianinowi godnych dziedziców’ cnoty i fortuny.

Pochwały dobrej żony w pieśni ziemiańskiej to jeszcze jeden motyw wywodzący się z epodu „Beatus ille...”, ale wiodący bogaty samodzielny żywot. Za Horacym wzmianki o żonie i gospodyni pomieścili w swych utworach autorzy rozlicznych parafraz epodu. Erazm Otwinowski poświęcił jej Opisanie pobożnej i statecznej żony i dobrej gospodyniej, a nieznany poeta z XVII wieku utwór pt. Gospodyni dobra. Do tego dorzucić by trzeba Kolędę Zbigniewa Morsztyna — poetycki list wychwalający żonę. autora, adresatkę utworu, oraz Białogłowskiegó gospodarstwa powinności, czyli wierszowany fragment Ziemiańskiej generalnej ekonomiki Haura, a także liczne urywki innych utworów.

Położenie nacisku na gospodarskie talenty małżonki ziemianina — wymuszone ówczesnymi koniecznościami ekonomicznymi, ale przecież także wzorcem antycznym — sprawia, że mamy w tych wierszach do czynienia z portretem kobiety całkowicie róż-nym od obrazu, jaki wyłania się z poezii miłosnej inspirowane] tradycją petrarkowśkąfćiekawe zderzenie tych dwóch różnych koncepcji bohaterki znajdujemy w Pieśni świętojańskiej o Sobótce Jana Kochanowskiego: _T.śpiewki Panny -XI jest pochwałą urody Dorotyjyykorzystująęą porównania z repertuaru petrarkistów, zaś w pieśni Panny XII bohaterka jest wyłącznie dobrą gospodynią: liczy się jęjYóla w dómu^nię^teąkcyjnosć zewnętrzną. Kontrast jest wyraźny:

Usta twoje koralowe,

A zęby szczere perłowe;

Szyja pełna, okazała,

Piersi jawne, ręka biała.

(XI, w. 17-20)

Ona sama bydło liczy,

Kiedy z poła idąc ryczy,

Ona i spuszczać pomoże,

Męża wzmaga jako może.

(XII, w. 49-52)

Ów Horacjański wzorzec „sprzętnej gospodyni” znalazł uzupełnienie i został jeszcze dodatkowo uwznioślony przez połączenie z biblijnym obrazem „mężnej niewiasty” (Ks. Przysłów 31, 10—31). Przenikanie się inspiracji antycznej z biblijną było czymś naturalnym u twórców irenesansowych;³⁹ w tym wypadku było

39 Zob. T. Bieńkowski, Antyk — Biblia — literatura. Antyczne i biblijne inspiracje oraz symbole, w tomie zbiorowym. Problemy literatury staropolskiej. Seria pierwsza, pod red. J. Pelca, Wrocław 1972, s. 307-347.

58