P1190054 (3)

38 ŹRÓDŁA I METODY

Świadectwem tych ostatnich mogą być wały kamienne lub miejsca składania ofiar głazy — ołtarze ofiarne, źródła. Święte góry. kultowe ogniska, jamy depozytowe i wiele innych (por ipzdz. V-7Y

Przedmiotem zainteresowania archeologii wczesnego średniowiecza są też pozostałości dawnych urządzeń komunikacyjnych, takich jak drogi, groble, mosty czy pony. Bywa. że stanowią one nadal element krajobrazu naturalnego i są wykorzystywane w czasach nam współczesnych (wkładka ryc. 4). W przypadku dawnych portów i mostów ich pozostałości ujawnia najczęściej archeologia podwodna Wczesnośredniowieczny port w Pucku ma nabrzeża usytuowane kilkaset menów od obecnej linii brzegowej. Przyczyną takiego stanu rzeczy było sropnfctwe pogłębianie się zatoki, co w konsekwencji doprowadziło do przykrycia konstrukcji portowych ponad dwumetrową warstwą wody. Z kolei badania podwodne wokół mostów na Ostrowie Lednickim dostarczyły nie tytko danych do pełnej rekonstrukcji przepraw, ale również dużej liczby cennych odkryć, w tym bogatej kolekcji militariów wczesnośredniowiecznych (por. tozdz. HX

Odnotujmy jeszcze jeden aspekt badań archeologicznych istotny dla okresu wczesnego średniowiecza. Chodzi o elementy pierwotnego krajobrazu, takie jak wzgórza, wąwozy, dawne zbiorniki wodne, starodrzewy czy fosy. Miały one wymierny udział w kształtowaniu obrazu wielu miast, wzorców ich zabudowy i form członów funkcjonalnych. Wielkość, kształt i położenie wzgórza w stosunku do centralnej części ośrodka decydowały niekiedy o charakterze i formie monumentalnych budowli i obiektów im towarzyszących. Formy krajobrazowe podlegały w dągu wieków nieuchronnym zmianom, będącym konsekwencją zmieniających mc potrzeb zabudowy miast'. Zdarza się, że te pierwotne elementy rzeźby terenu ukryte są dzisiaj pod późniejszymi wielometrowymi na-yyątst wieniami.

Stratyfikacje, warstwy, obiekty

Stosowany w archeologii termin .stratyfikacja* odnosi się do przetrwałych w terenie warstw i obiektów pozostających w stosunku do siebie w określonych relacjach (przestrzennych, funkcjonalnych i związanych z ich genezą). Stratyfikacje można zdefiniować jako następujące po sobie cykle erozji (ubytku) i depozycp (przyrostu) warstw (por. P. Urbańczyk 1986, tam literatura) Defi-niując warstwy i ich wzajemne relacje, dokumentujemy i opisujemy stratygrafię stanowiska Ta ostatnia jest więc dokumentalnym zapisem stratyfikacji, a zarażeni jej mapeaqi dokonaną przez archeologa. Zatem każdy opis stratygraficzny jest subiektywny, ponieważ obarczony błędami percepcji badającego

I pnUnfifnr trgo ochrom

Archeolodzy posługują się często określeniami .stanowiska jedno- i wielowarstwowe". Pod tym pierwszym terminem kryją się stratyfikacje proste; przykładem mogą tu być pozostałości osad wiejskich, w szczególności wczesnosłowiańskich, czy wczesnośredniowieczne cmentarzyska rzędowe. Obiekty zalegają tam z reguły w obrębie jednej warstwy, obok siebie, i rzadko się zdarza, by jeden niszczył drugi.

Ryc. 2.1. Redeponowane koki ludzkie (owartum) na cmentarzysku średniowiecznym - Collegium Gosaatia-num w Sandomierzu (neg. Archiwum IAE PAN w Warszawie)

Dlatego też ustalanie relacji stratygraficznych między nimi bywa złożone. Mówiąc obrazowo, wiadomo że odkrywane groby pochodzą z tej samej fazy funkcjonowania cmentarza, ale niemożliwe bywa ustalenie kólejnośia składania zmarłych w ziemi.

Inna sytuacja zachodzi w przypadku stanowisk miejskich. Ich stratyfikacje to złożone układy warstw, o miąższości osiągającej niekiedy wiele metrów, którym towarzyszą struktury (obiekty) o różnej genezie i funkcji. Jest to zarazem materialny zapis historii badanego terenu, trwającej często wiele setek lat. Kolejne warstwy i obiekty opisywane są w takich sytuacjach jako złożone sekwencje wielowarstwowe; w przypadku cmentarzysk są to liczne pochówki, pozostające względem siebie w określonych relacjach stratygraficznych i przestrzennych (por. uwagi w dalszej części rozdziału).

Podstawową jednostką analizy su a ty graficznej jest warstwa. Powstaje ona zarówno w wyniku procesów sedymentacji, jak i depozyt? materiałów wyrzuconych (odpadków), przemieszczonych i porzuconych. Nawet materiały celowo deponowane, np. szczątki zmarłych składane na cmentarzach, mogły podlegać w przeszłości przemieszczeniom z pierwotną?) miejsca zalęgania, przez co powstawały depozyty jakościowo inne (ryc. 2.1).

W archeologu wczesnego średniowiecza najczęściej spotykamy warswy powstałe w wyniku akumulowania ziemi na terenach zamk szkanych. Cechą szczególną takich miejsc są liczne składniki aiaiupugenkzne. będące efektem działa 1-nośd człowieka. Należą do nich grudki zaprawy, gruz cegfctny, węgle drzewne «p Zdarza się, że jeszcze w odległej przeszłości warstwy zostały przemieszczone (np. wskutek niwelacji terenu), co powodowało modyfikacje kh pierwotnej zawal rości Oddzielną grupę tworzą obiekty przecinające warstwy, do jakich