10538 P1190060 (2)

SB

ŹRÓDŁA I METODY

2.10. Pochówek wczesnośredniowieczny z częściowo tylko zachowanymi kośćmi szkieletu — Klecza-nów. cmentarzysko przykościelne (foL A. Buko)

Opisywane problemy w mniejszym stopniu dotyczą jedenastowiecznych cmentaizysk rzędowych (lub tzw. cmentarzy wiejskich). Występujące tam pochówki zalęgają najczęściej obok siebie w dających się wyróżnić szeregach (nędach). przez co możliwości zidentyfikowania pierwotnych jam grobowych są zdecydowanie większe

Warstwy i ich zawartość ruchoma-.

znaleziska masowe

Pochodną funkcji warstw jest kh zawartość zabytkowa. Najliczniejsze na stanowiskach osadniczych są pozostałości pokonsumpcyjne i poprodukcyjne. Znajdujemy zatem najczęściej w, co dla ówczesnych społeczności było zbyteczne fagmt my poduczonych naczyń ceramicznych, koSd zwierzęce czy bryłki żużla — stanowiące zbędny element poprodukcyjny. Bardziej cenne dla archeologa są znaleziska depozytów, których przyczyny ukrycia są znane (np. troska o zmarłych — w przypadku znalezisk grobowych) łub nieznane (dotyczy to m.ln. skarbów ukrywanych w ziemi bez dającego się określić kontekstu). Istotną cethą takich depozytów, poza oczywistym faktem. Ze stanowią nagromadzeńie cennych da danej epoki wytworów (ozdoby, monety, przedmioty związane z Indii ni iftigjjnym czy militaria) jest to. że pojedyncze artefakty występują tam ąe sobą wspólnie, we wzajemnym kontekście-, fakt ten wydatnie ułatwia ich datowanie Depozyty stanowią również dobrą podstawę wnioskowania na temat knrwalnów handlowych.

Ale nawet pozostałości związane z konsumpcją, do jakich zaliczamy ceramiki; naczyniową i kości zwierzęce, są nośnikiem wielu nie mniej cennych danych. Dotyczy to różnych aspektów życia dawnych społeczności, w tym procesów stratyflkacyjnych, jakim w ciągu wieków podlegały stanowiska archeologiczne.

Ceramika jako źródło do badania dawnych społeczności

Występująca w warstwach ceramika należy do znalezisk, z którymi archeolodzy stykają się najczęściej. Ten nad wyraz kruchy, z punktu widzenia właściwości użytkowych, produkt, mimo upływu stuleci, a niekiedy i tysiącleci, pozostaje niezniszczalny (ryc. 2.11). Ceramika z wykopalisk traktowana jest najczęściej jako wyznacznik chronologii, szczególnie przydatny do datowania warstw, obiektów i stanowisk archeologicznych. W tym celu stworzono schematy klasyfikacyjne, które umożliwiają definiowanie podobieństw i różnic analizowanych materiałów'. Podobieństwa (lub identyczność) traktowane są najczęściej jako synonim równoczasowości, podczas gdy różnice - jako wskaźnik różnoczaso-wości analizowanych zjawisk. Systematyzacje tego rodzaju abstrahują najczęściej od pytań, w jakim stopniu .typy" wydzielane przez archeologa postrzegane były przez producentów i użytkowników naczyń. W tym sensie ceramika, traktowana jako źródło do poznania dawnych społeczności, pozostaje względnie anonimowa.

W przekonaniu wielu archeologów sposobem na rozwiązanie tych kwestii może być klasyfikacja przeprowadzona ze względu na podobieństwa stylistyczne wyrobów (ryc. 2.12). Grupy wyróżnione według tego kryterium definiowane są jako należące do warsztatu (warsztatów), które produkowały według tej samej tradycji stylistycznej, w podobnym przedziale czasowym. Ponadto uważa się, że styl zawiera informacje o szeroko rozumianej (społecznej, kulturowej, politycznej, ekonomicznej) afiliacji grup społecznych, będących użytkownikami analizowanych wyrobów.

, Aspekt chronologiczny analiz przez lata pozostawał głównym, bądź wręcz jedynym priorytetem badawczym. Dlatego też wiele uwagi poświęcano tzw. momentom przełomowym w dziejach garncarstwa, jakimi we wczesnym średniowieczu były m.ln.: przejście od częściowego do całkowitego obtaczanla wyrobów, włączenie do produkcji około połowy X w. koła dwu tarczowego, następująca na początku XII w. zmiana technik lepienia (przejście od technik Ugniatania do taśmowo-ślizgowej), zmiany receptur mas garncarskich (np. wy-

' W przeszłości wtełokmmtc prezentowano schematy klasyfikacyjne. budowane zarówno w tkali legiotuinej. jak i ogólnopolskie). Nujbardzle) ugruntowany pozycję w archeologii wcaesnego hedntowtecza zachowuje klaayflkaijj chronologiczna ceramiki wielkopolskiej, zaproponowana przed łaty parz w Hensta (1750). Szerzej o procesie hadawczynt ceramiki wczeanopobkłej, w tym o problemach |e) datowania, pisze A Buko 0990: 316 I n.), tam literatura