P1190060

Pierwszą grupę bóstw możemy rozbić dalej na trzy podgrupy: bóstwa ciał niebieskich („uraniczne”, od greckiego ouranos — niebo), bóstwa atmosferyczne i bóstwa ziemskie („telluryczne”).

Bóstwa ciał niebieskich możemy podzielić w dalszym ciągu na bóstwa słoneczne („solarne", od łacińskiego Sol — Słońce), bóstwa księżycowe („lunarne”, od łacińskiego Luna — Księżyc) i gwiezdne („astralne”, od łacińskiego aster — gwiazda). Do najbardziej znanych bóstw słonecznych należą: egipski Ra (Amon--Ra); grecki Apollo; słowiański Daźbóg; celtycki Lu-gaid i japońska Amaterasu; do lunamych — babiloński Sin; grecka Artemida, bogini światła nocnego i łowów; rzymska Diana, bardziej znana jako bogini natury i lasów; japoński Tsuki-Jomi; hinduski Soma, czczony również jako bóg ekstazy. Do najważniejszych bóstw astralnych należy zaliczyć czczoną przez wiele ludów Gwiazdę Polarną, np. w Chinach jako Najwyższą Jednię; babilońską Isztar, czyli gwiazdę Wenus; rzymską Wenerę, w której odróżniano właściwie dwa bóstwa — Venus lucifer (gwiazdę zaranną) i Venus hesperus (gwiazdę wieczorną); peruwiańskiego „pazia Słońca” (gwiazda Wenus) — bóstwo Czaska oraz Kij-juna; staroizraelskiego boga gwiezdnego, Saturna (hebr. kewan), wywodzącego się zapewne od akadyjskiego boga Kaiwanu lub Kaimanu. Najważniejszą kategorię bóstw uranicznych stanowią bogowie nieba jako całości, np. staroindoaryjski Dyaus; sumero-babiloński An (Anu), czczony jako ojciec bogów; egipska Nut; kanaanejski Baal; grecki Zeus i rzymski Jowisz; germański Mars-Ziu; starohinduski Waruna, czyli grecki Uranos; wreszcie irański Ahura Mazda. Ale niebo — podobnie jak Słońce — nie zawsze było jedynym bogiem. Istniały też bóstwa poszczególnych stanów nieba, jak np. hinduska Uszus — Jutrzenka; celtycki

Lugh — „męska" jutrzenka, będący przeciwieństwem celtyckiego Fomori, boga ciemności i grozy. Z innych bardziej znanych bóstw stanów nieba wymieńmy tu grecką Eos oraz Herę, małżonkę Zeusa, a zarazem personifikację nieba nocnego, lub — z późniejszego etapu wedyzmu w Indiach — Mitrę, który był bogiem poranka i jutrzenki, oraz Warunę, boga nieba nocnego, gwiaździstego.

Przejdźmy teraz do bóstw klimatycznych, atmosferycznych. Omawiane bóstwa nieba były częstokroć zarazem bogami poszczególnych stanów atmosfery, np. piorunów, burz czy deszczu. Takimi byli „pioruno-dzierżca" Zeus i „gromowładny" Jowisz, podobnie jak Jahwe i kanaanejski Baal, będący bogami nieba, ale zarazem i piorunów czy burzy. Także wśród bóstw atmosferycznych możemy wyróżnić kilka typów bogów: bóstwa piorunów, grzmotów i błyskawic, bóstwa burz i deszczów, bóstwa wiatrów oraz bóstwa suszy.

Zauważamy więc, że czczono przede wszystkim te zjawiska przyrody, które miały zasadniczy wpływ bądź na wegetację roślin i zasiewów, bądź na stan domostw i inwentarza, bądź też wreszcie na inne ważne dla człowieka względy (zdrowie i życie, możliwości poruszania się w terenie, migracje itp.).

W skład trzeciej kategorii bóstw sił przyrody nieożywionej, tj. bóstw ziemskich, wchodzą: bogowie Ziemi jako całości, bóstwa wodne („akwatyczne”), bogowie poszczególnych ukształtowań Ziemi, bóstwa podziemne G.chtoniczne").

Bóstwa telluryczne pierwszego typu odgrywały szczególną rolę w starszych fazach religii, kiedy zazwyczaj występowało ogólne bóstwo Ziemi — ..Matka--Ziemia”, jak np. grecka Gea (Gaja) —- która pierwsza miała się wyłonić z Chaosu istniejącego na początku świata 1 która następnie urodziła Uranosa-Niebo i Pon-1X1