PHOTO166

120

120

^ rtd

^ 'tu*'Ml

żonę zainteresowanie wanie zrobienia z psychologji nauki opartej na doświadczeniu u* i eksperymencie i to nauki możliwie tak samo „ścisłej”, jak np. fizyka. Wynikiem tego było powstanie specjalnego typu psy-, chologji, który stał się w krótkim czasie panującym. Wzięto, w swo posiadanie dziedzinę „zjawisk* psychiki, lecz zamiast! zacząć na nowem polu pracy doświadczać bez uprzedzeń, wniesiono obok słusznej zasady doświadczenia równocześnie cały aparat badania wykształcony przez nayki przyrodnicze. Chciano stworzyć pownego rodzaju „pendent” do tych ostatnich, szukano analogicznych przedmiotów do przedmiotów świata zewnętrznego i chciano je traktować w analogiczny sposób.

Jak konkretny świat przedmiotów zewnętrznych uległ w ciągu badań rozbiciu na zbiór atomów (coraz to innego typu) i na coraz bardziej unifikujący się system ruchów w przestrzeni jednorodnoj, podobnie i świat^psychiki uległ sproszkowaniu na różnego rodzaju stany elementarne, niezmienne, powiązane~z& sobą za pomocą związków kojarzeniowych w jednostki wyższe-

4^1 ■

-_y VJ

tak zwanem doświadczeniem i stawiały sobie za cel wytłumaczenie zjawisk danych w doświadczeniu bczpośredniom za pomocą związków przyczynowych i nadto obejmowały zakresem swych badań całą „naturę” zewnętrzną, pozostawiały zaś nietkniętym świat „zjawisk wewnętrznych”. Od czasów Kanta utarło się przytem mniemanie, żo. tylko na dwa sposoby moźe-my poznawać przedmioty badania: na s^oą^L ^apdo^czny* i za pomocą doświadczenia (a posteriori). Po klęsco t. zw. „apriorycznych" konstrukcyj filozoficznych w walco z doświadczeniem nasuwał się filozofji bezpośrednio następujący dylemat: albo fi-| j lozofja wogóle nie będzie miała racji bytu i stanic się w naj-1^2^ _c-₃ lepszym razie jakiemś usystematyzowaniem raaterjału, dostarczo- ^: . nogo przez nauki pozytywne, albo też będzie musiała 1) zdobyó sobie swoje pole pracy — nieobjęto dotychczas przez nauki pozytywne; 2) naśladować: nauki przyrodnicze i posługiwać się także doświadczeniem i metodą przyczynowo-genctyczncgo tłumaczenia zjawisk. Faktycznie też filozofja, specjalnie w Nicra-czoch, wybrała tę drugą ewentualność, co jest tern naturalniejsze, że najwybitniejsze dzieła filozoficzne, jakio się zaczynają pojawiać w tych czasach, to prace nie filozofów, lecz filozofujących przyrodników. Nauki przyrodniczo wzięły w swe wyłączne posiadanie poznanie "Iwiata zewnętrznego, dla filozofii uózo- Ifleuęl stawał świąt wewnętrzny —'światr4udzkifj“'j)S}^rćher stąd wzrao- ś\dLc esowanic psychoTogją^śtąd przedewszyśtkiem uśHo-t $ >

go rzędu i rozbijane znów dzięki innym kojarzeniom. (Stało się to tern łatwiej, że już poprzednio — głównie w Anglji i również pod wpływem ustawienia przyrodniczego — istniały w psy-chologji podobne tendencje). I podobnie jak w naukach przyrodniczych „zjawiska fizyczne”, tak i w psychologji starano sj£' ująć wszystkie zjawiska psychiczne w~ pewne ostateczne ^rawa, określone w sposób ścGSy] rachunkowy^ Analogjępomiędzy światem fizycznym, a rzeczywistością psychiczną przeprowadzono jeszcze dalej — przyczem odegrała ważną rolę okoliczność, że badania psychologiczne zaczęły się od zjawisk .psychicznych" pozornie najbardziej dostępnych i stosunkowo najbardziej. jeszcze nadających się do wtłoczenia w ramy praw typu matę- ; matycznego, od t. zw. „wrażeń zmysłowych”. Tak konkretne przedmioty świata zewnętrznego, jak i atomy, na ich kształt po-| myślane, są pewną w sobie zamkniętą, w^żaden sposób poza_sje-f bie nie wskazująca daną i to_ daną zbudowaną z konkretnych, obrazowo_inówiąc_Ł j)ochwytnych "elementów. Takie elementy usiłowano znaleźć w świecio psychicznym:"Szukano t. zw. „treści”, danych w sobie yr zamkniętych — czegoś nakształt jakiejś nieważkiej materji, czegoś, coby nie było pod żadnym względem domniemaniem, intencją, wiedzą o czcmś, nadawaniem sensu czemuś. Wszystko, co nie było taką treścią, pomyślaną na kształt materjalnych atomów, odrzucano eo ipso jako urojenio, ułudę, jako w każdym razie fałszowanie faktów. Zwrócenie uwagi w pierwszym rzędzie na t. zw. „wrażenia zmysłowe” — w związku z dążeniem ustalenia zasadniczych—zawisłości, czy też kurrelacji ze sferą przedmiotów fizycznych — stworzyło złudzenie, że tego rodzaju sposób widzenia psychiki jest słuszny, że więc wszystko w świecie „zjawisk” ^ł) psychicznych właściwie pie jest_ mć^eTh~T5nem7T^- systemem takich_zamkniętych w sobie, martwych „treści” wzgl., że powinno się dać do nich spro-

Kj “b¹%

*

1

W tym czasie uchodziło nawet wśród przyrodników za jody-l nie „naukowy" spoeób widzenia uwataó wszystko, co jest dane w do-J świadczeniu, za „zjawisko" (Erschcinuog). To co było u Kanta naprawdę ważne i słuszne, zostało odrzucono, lub przeoczone. Przyjęto zaś coś, co w gTuncie rzeczy jost piętą Achillesa systemu Kantowskiego, ale co najłatwiej godziło się z fizykalnym sposobem widzenia świata zewnętrznego, stawiającego na miejsce bezpośrednio doświadczanych przedmiotów zasadniczo od niego różny, ale jedynie „rzeczywisty" świat atomów i ich wszelkiego rodzaju ruchów.