page0126

120

SZKOŁA JOŃSKA.

Gdyby Heraklit i Anaxymenes zeszli się przypadkiem w Efezie, a pierwszy na chwile porzucił dzikość swoje, byłaby się zaczęła taka rozmowa:

—    Heraklit: Podobno mówisz, Anaxymenesie, że na początku było powietrze?

—    Anaxymenes: Takie moje niezłomne przekonanie.

—    Heraklit: Jakże powietrze mogło stać się światem?

Zoroaster. Leipzig 1859, wspomniałem wyźćj (str. 34 1 35); jak Auaxagorasa z żydowskiej, tak Heraklita z perskiej religii wywodzi autor. — Wielkie położył zasługi w gruntownem poznaniu Heraklita filolog Jakób Bernays, który wiele nowych odkrył ułamków, zwłaszcza w pismach Hippokratesa, a inne, już znane, lepiój wytłumaczył. Rozprawy jego, również uczone jak starannie stylizowane, w czem celował zawsze, ukazały się po większej części w „Rheinisches Museum^u; teraz znajdują się zebrane w Gesammelte Abhandlungen von Jacob Bernays, które wydał po śmierci przyjaciela Usener w Berlinie 1885. (Tom I. str I — 108). W zbiorze tym nie umieszczono: Die Heraklitischen Briefe. Ein Beitrag zur philos. und religionsgeschichll. Litteratur. Berlin 1869. — Najobszerniejsze o Heraklicie dzieło ogłosił Ferd. Lassa Ile: Die Philosophie Herakleitos des Dunklen von Ephesus. Berlin 1858 (2 tomy). Jest to raczój wyznanie filozoficzne i religijne samego La ssał la, aniżeli wykład historyczny, przedmiotowy pojęć wielkiego myśliciela. Autor był zbyt rozrzuconym agitatorem, zbyt namiętnym socyalistą, aby mógł z potrzebnym spokojem ducha uprawiać głębsze studya historyczne. Był także Ileglistą, a włożywszy dużo myśli berlińskiego panlogisty w system Heraklita, zrobił z niego karykaturę. — Zupełnie chybioną jest monografia najnowsza Edm. Pfleiderer’o, prof. tubingskiego: Die Philosophie des Heraklit von Ephesus im Lichte der Mysterienidee. Berlin 1886. Autor nie posiadając dostatecznych wiadomości historycznych i filologicznych do rozwiązania tak wielkiego problemu, Heraklita, nieprzyjaciela mitologii i misteryów, zrobił tychże zwolennikiem , uważając jego system za popularny wykład tego, co wierzono oddawna w kulcie tajemniczym Artemidy. Zupełnie zaś fantastyczne są przypuszczenia, jakoby w księdze st.arozakonućj Koheleth (Eklesiastes), widocznym był wpływ filozofii Heraklitowćj lub w ewangielii św. Jana; nareszcie, jakoby autor księgi Mądrości (przypisywanćj Salomonowi) w części polemizował przeciw Heraklitowi, w części z niego korzystał, a nawet (co już przechodzi wyobrażenie wszelkie) podrobił, jeżeli nie wszystkie, to większą część listów Heraklita. — Za to rozprawa Gomperz, ’a: Zu Heraklit's Lehre und den Uberresten seines Werkes. Wien 1887. (Odbitka 1 Sitzungsberichte der philos- histor. Klasse der Wiener Akad. 1886), jest pełną cennych uwag filologicznych i historycznych, tak samo praca P a t i na: Heraklit’s Einheitslehre, die Grundlage seines Systems und der Anfang seines Buches. Leipzig 1886. Nie woluo także pominąć Teichmuller’a: Neite Studien zur Geschichte der Begriffe (zeszyt I. i H.), choć wpływy egipskie na rozwój Heraklita są zbyt przecenione. — Wielce pożądaną byłaby nowa monografia, do którćj, oprócz prac wymienionych, znajduje się gotowy materyał w Mullach’a: Fragmentu philosophorum graecorum. Paryż 1860. (Tom I str. 310—329) i w dziełku Rywater’a: Heracliti Ephesii relitjuiae. Oxonii 1877.

http://rcin.org.pl