PICT5966

Nic mniej istotne od poprzednich wymagań, stawianych badaniom ankietowym, jest troska o staranny wydruk zestawu pytań kwestionariuszowych. Mam na myśli szczególnie pozostawienie w nim miejsca na swobodne wypowiedzi związane z pytaniami otwartymi, a także maksymalne ułatwienie odpowiedzi na pytania zamknięte. Dobrze jest również dołączyć czystą kartkę papieru do wy-drukowanych pytań celem umożliwienia respondentom dodatkowego uzupełnienia swych odpowiedzi na pytania otwarte. Nic bez. znaczenia jest też —jak twierdzą niektórzy —jakość papieru, druku i układu graficznego wydrukowanego kwestionariusza.

Sprawą niebagatelną jest liczba pytań zawartycłi w kwestionariuszu ankiety. Zbyt duża ich liczba zwykle zniechęca respondentów do starannych odpowiedzi lub do uczestnictwa w badaniach ankietowych w ogóle. Należy je bczwzględ-nic ograniczyć do niezbędnego minimum, w tym zwłaszcza „poprzez eliminację pytań stawianych «na wszelki wypadck» lub ze względu na «intcrcsujące kwestio), które jednakże nie są ściśle związane z. tematem badań” (J. Sztumski, 1999, s. 150).

Wyjątkowo istotnym wymogiem poprawnego metodologicznie zastosowania badań ankietowych jest też właściwy dobór osób badanych i sposób rozprowadzenia kwestionariuszy ankiet wraz z uzasadnieniem ich celowości.

Odmiany badań ankietowych

Istnieją różne odmiany badań ankietowych, czyli — inaczej wyrażając się— różne techniki sondażu z zastosowaniem ankiety. Podstawą ich wyróżnienia jest przede wszystkim sposób, w jaki rozprowadza się kwestionariusze ankjg| wśród badanych. W przypadku takim można mówić o technice ankiety audytoryjnej, pocztowej lub prasowej.

Najczęściej stosowana w badaniach pedagogicznych jest technika ankiety audytoryjnej czy —jak przyjęto nazywać w metodologii tego rodzaju badań — ankieta audytoryjna (środowiskowa). Przeprowadza się ją zwykle w miejscu pracy osób badanych, np. w szkole, lub fabryce, a także w takim miejscu zamieszkania, jak internat, dom dziecka, koszary itp. Zastosowanie ankiety audytoryjnej wymaga bezpośredniego rozprowadzenia jej przez ankietera wśród specjalnie dobranych osób badanych. Zaletą jej jest nic tylko łatwość objęcia nią odpowiednio wyselekcjonowanej grupy respondentów, ale także zapewnienie sobie zwrotu niemal wszystkich egzemplarzy ankiet dostarczonych im wcześniej.

Mniejsze zastosowanie w badaniach pedagogicznych znajdują techniki sondażu za pomocą ankiety pocztowej i prasowej.

Ankieta pocztowa (por. J.H. Frcy, 1989) polega na rozsyłaniu drogą pocztową jej kwestionariusza wraz z instrukcją do specjalnie wyselekcjonowanych

osob. Niestety badania ankietowe tego typu nic zapewniają wysokiego wskaźnika zwrotu przesłanych ankiet, co jednocześnie znacznie utrudnia ich stosowanie. Ponadto pociągają za sobą niemałe koszty związane ? opłatą pocztową.

Ankieta prasowa natomiast wymaga zamieszczenia kwestionariusza ankiety i instrukcji na łamach jakiejś gazety lub czasopisma. Przy czym badacz liczy szczególnie na tych czytelników prasy uprzystępniającej ankietą, których wypowiedzi mogą rzeczywiście okazać się pomocne w rozwiązaniu nurtującego go problemu. Korzystanie z ankiety prasowej jest uzasadnione zwłaszcza wtedy, gdy pragnie się objąć badaniami ludzi mieszkających na bardziej rozległym terenie, np. w jednym województwie lub kilku sąsiadujących ze sobą województwach. Badania z zastosowaniem ankiety prasowej są też zazwyczaj mniej kosztowne niż badania przy użyciu ankiety pocztowej.

W badaniach pedagogicznych mówi się również o ankiecie jawnej i anonimowej. W pierwszej z nich ujawnia się nazwisko respondenta lub zamieszcza w niej dane ułatwiające jej identyfikacją, np. datą lub miejsce urodzenia. Ten rodzaj ankiety jest raczej bardzo rzadko stosowany. Ma wątpliwą wartość poznawczą ze wzglądu na mniejszą — niż w ankiecie anonimowej — szczerość wypowiedzi respondentów. Przeto w badaniach pedagogicznych wyraźnie preferuje się ankietą anonimową, tj. bez podawania w niej nazwiska, a nawet chociażby tylko imienia respondenta lub pewnych innych danych, na podstawie których można by łatwo określić, kto na nią odpowiadał.

Warto również podkreślić, iż badania ankietowe — zwłaszcza z zastosowaniem ankiety audytoryjnej i anonimowej — są na ogół cząściej stosowane w badaniach pedagogicznych, niż badania sondażowe z wykorzystaniem wywiadu. Niemniej i one zasługują na specjalną uwagą.

b. Techniki sondażu z zastoswaniem wywiadu

Niebagatelną rolą w badaniach sondażowych — oprócz stosowanych tam różnego rodzaju ankiet — spełniają również wspomniane już techniki sondażu z zastosowaniem wywiadu. Techniki te znalazły szerokie omówienie i zastosowanie szczególnie w socjologii. Uważane są przez socjologów za nader skuteczne sposoby otrzymywania wiarygodnych odpowiedzi respondentów na stawiane im pytania. Wysoko oceniane były także przez takich psychologów, jak J. Piaget (b.d., s. 11) i R.W. Wallcn (1964, s. 115), W najgorszym razie — zgodnie z sugestią S.L. Rubinstejna (1962, s. 58) — można uznać je za nadające sią do wykorzystania łącznie z innymi i bardziej obiektywnymi metodami (technikami) badań. Użyteczne okazuje sią także w badaniach pedagogicznych. Dlatego warto i im poświęcić nieco uwagi.

261