ScannedImage 102

106 Rozdział IIL Totemiczna struktura społeczna

matrylineamie. Dlatego nawet w warunkach patrylineamych dzieci nie powinny zjadać totemu matki. Nie wolno również bez ograniczeń zjadać totemów należnych do tej samej fratrii ( moiety). Powinny być „ofiarowane”. Zakaz praktycznie obejmuje zjadanie, rzadziej zabijanie i dotykanie. Co wydaje się istotne, bardziej przestrzega się zakazów i tytułów związanych z symbolami i emblematami, niż z właściwymi zwierzętami. W ceremoniach kultowych Australii centralnej podstawowe miejsce zajmuje czuringa czy nurtunja, zwierzę pojawia się tam wyjątkowo, nie stanowiąc centrum ceremonii. Oczywiście są osoby, które nie muszą przestrzegać tabu. Są to starcy i ludzie, którzy osiągnęli wysoką godność religijną, „mogą oni jeść rzeczy święte, ponieważ sami są święci”³⁰ mówi Durkheim.

Tego typu tabu powszechne jest u ludów Australii, Oceanii i Afryki, nie występuje natomiast wcale w drugim ognisku totemizmu, u ludów Północno-Zachodniego Wybrzeża Pacyfiku w Ameryce Północnej: Tlingit, Haida, Tsimshian i Kwakiutl. Nawet tam, gdzie tabu totemiczne jest dosyć powszechnie stosowane, w Australii, zakaz ten nie był nigdy absolutny. Najbardziej surowe formy zakaz totemiczny przyjmuje w Melanezji. Wydaje się jednak, że zawsze mógł być zawieszony, gdy na przykład wygłodniały krajowiec nie miał innego pożywienia. Co mieliby robić ludzie z totemu wody, gdyby zakaz jej spożywania był całkowity? Mogą więc pić wodę, ale zezwolenie to jest obwarowane ograniczeniami. Np. u Kaitish i Warramunga członek klanu wody może ją czerpać wyłącznie z rąk kogoś należącego do przeciwnej fratrii. Według Elkina totemizm społeczny oznacza, że zwierzę stanowi „ciało” grupy, jest z nim substancjalnie tożsame i dlatego nie wolno go jeść. Zjedzenie totemu jest tym samym co kanibalizm. Z kolei według Levi-Straussa zakaz spożywania czy zabijania niektórych gatunków jest jedynie jednym z wielu środków potwierdzenia, że są one znaczące.

Totemizm a organizacja kosmosu

Jak już wspominaliśmy, świat w rozumieniu członków społeczności plemiennych stanowi jedną wielką, dynamiczną, żyjącą całość, coś w rodzaju kosmicznego plemienia. „Wszystko co żywe i nieożywione, zaliczane do tej samej co on grupy, to części organizmu, którego i on jest członkiem”³¹. Plemię to żyje i działa na obraz i podobieństwo człowieka, musi zatem być w jakiś sposób ustrukturyzowane. Podział społeczeństwa na klany (rody) jest uznawany przez członków tej społeczności za podział absolutny. Naturę totemiczną pojmuje się jako głęboko zakorzenioną w substancji jednostki, podobnie jak płeć, kolor włosów, wzrost. Nie można jej nigdy zmienić, wykracza poza życie jednostki, jest bowiem przenoszona na drugi świat.

³⁰ E. D u r k h e i m, Elementarne formy życia religijnego, system totemiczny w Australii, Warszawa 1991, s. 121.

³' L. Fison&A. Howitt, Kamilaroi and Kurnai. Groups Marriage and Relationship, and Marriage by Elopement, Melboume-Sydney-Adelaide-Brisbane 1880.