126 K. SZCZEPANIAK
Przede wszystkim zajmiemy się oddziaływaniem polarnej grupy X—H z cząsteczką rozpuszczalnika uważanego za mało aktywny. Dowodem świadczącym o istnieniu mniej lub bardziej stabilnego kompleksu cząsteczki RXH z cząsteczką rozpuszczalnika jest występowanie w widmie roztworu (RX—H + A + B) w mieszanym biernym rozpuszczalniku (A + B), w obszarze częstości X—H, dwu pasm odpowiadających kompleksom RX—H---A i RX—H--B. Stosunek natężeń obu pasm zmienia się odpowiednio do zmian stężeń składników A i B.
Rys. 1. Widmo absorpcji w obszarze drgania walencyjnego OH mieszanin w-nitro-fenolu z następującymi węglowodorami aromatycznymi (w CC14) [29]: 1—7 benzenem, 2 — z toluenem, 3 — z p-ksylencm, 4 — z mezytylenem
Gdyby w mieszaninie dwu takich rozpuszczalników istniało tylko oddziaływanie drugiego rodzaju, w widmie takiego roztworu w obszarze częstości grupy X—H występowałoby tylko jedno pasmo, którego położenie zmieniałoby się w sposób ciągły przy ciągłej zmianie stężenia (tj. przy ciągłej zmianie e i n ośrodka). Istnienie stabilnych kompleksów RXH z węglowodorami aromatycznymi potwierdziło wielu autorów [8 — 14], Rysunek 1 ilustruje zmiany parametrów pasma vOH m-nitrofenolu roz-
t
puszczonego w mieszanym rozpuszczalniku węglowodór aromatyczny-czte-rochlorek węgla, w przypadku szeregu metylowych pochodnych benzenu. Pasmo leżące w obsżarze ok. 3600 cm-1 odpowiada kompleksowi w-nitro-fenol-CCl4, pasmo przesunięte w stronę niższych częstości — kompleksowi /;;-nitrofenol-węglowodór aromatyczny w środowisku CC14. Rysunek 2 pokazuje zmiany natężeń obu pasm przy zmianie zawartości mezyty-lenu. Zmiany parametrów spektralnych, zwłaszcza obniżenie częstości pasma kompleksu z węglowodorem aromatycznym, rosną przy przejściu
Rys. 2. Widmo absorpcji w obszarze drgania walencyjnego OH mieszanin /n-nitro-fcnolu z mezytylenem w CC14; stężenie mezytylenu rośnie dla krzywych od 1 do
3 [29]
od benzenu do mezytylenu. Wyjaśnienie obserwowanych zmian i próbę oceny charakteru oddziaływania w przypadku węglowodorów aromatycznych podano w dalszej części artykułu.
Danych doświadczalnych świadczących o istnieniu oddziaływania typu „specyficznego'5 w przypadku takich rozpuszczalników jak heksan, cykloheksan, CC14, CS2, perfluoroalkany itp., jest bardzo niewiele. Rysunki