2918586901

133

recenzje, omówienia, noty

trzebne do ich produkcji, a przede wszystkim posługują się pojęciem formatu (defmowanego jako wyobrażona idea programu [s. 11], zbiór reguł dający się zastosować praktycznie do produkcji widowiska telewizyjnego [s. 12]), określającego co, za pomocą jakich środków, jakimi metodami i po co - można osiągnąć, produkując dany element programu TV. Instytucje regulujące żądają wypełniania „zgłoszenia programowego” poszczególnej pozycji programu, którego rubryki też tworzą pewną siatkę pojęć (zalążek gatunkowego schematu), za pomocą której można daną pozycję dość dokładnie scharakteryzować. Na trzeci i najważniejszy gatunkowy system składają się określenia z powodzeniem używane na co dzień przez telewidzów, prezenterów, autorów gazetowych opisów programu TV (ge-nologia zawsze służy odbiorcy, gatunek jest konwencją informującą czytelnika/widza, o głównych cechach dzieła, a zwłaszcza o tym, czego powinno się poszukiwać w dziele, jak go odbierać).

Zdefiniowawszy przedmiot zainteresowań (Gatunek telewizyjny będzie w naszym rozumieniu wynikiem swoistych, niepisanych negocjacji miedzy oczekiwaniami widza i pozostałych uczestników aktu komunikacyjnego (albo opisem oczekiwań widza trafnie odczytanych przez twórcę i nadawcę), a treścią tych negocjacji będą reguły ekranowej opowieści. Proponowany [...] podział gatunkowy będzie odnosił się przede wszystkim do struktury samych ekranowych przekazów, które w specyficzny sposób oddziałują na odbiorcę [...] - organizują jego myślenie, wyzwalają jego emocje, „uruchamiają ” jego wiedzę i doświadczenie. Pojęcie gatunku wiąże się zatem również z pewną filozofią, sposobem widzenia świata i wartościowania rzeczywistości... [s. 24-25]), przechodzi Uszyński do zaprezentowania trójpoziomowego gatunkowego systemu, zakładającego wyodrębnienie: 1) telewizyjnych rodzajów (obszarów o specyficznym charakterze, na których rządzą odmienne poetyki [27]) oraz niekiedy podrodzajów; 2) gatunków' właściwych, samodzielnie egzystujących na ekranie oraz 3) - na poziomie najniższym - podgatun-ków, będących odmianami tychże gatunków właściwych lub też gatunków niższego stopnia, obejmujących takie wypowiedzi telewizyjne, które stanowią koherentną realizację zbioru reguł, choć nie występują samodzielnie, tylko wchodzą w skład szerszej ramy gatunkowej (jak np. poszczególne newsy w dzienniku TV).

Rozdział II - „Rodzaje czyli odmienna poetyka” przynosi propozycję podziału rodzajowego. O zaistnieniu danego rodzaju decyduje rodzaj więzi nawiązywanej z widzem, czyli charakter zaspokajanej (i wywoływanej) dominującej potrzeby u odbiorcy [s. 37]. Istnieją zatem trzy rodzaje, odwołujące się do potrzeb poznawczych: A) rejestracje zaspokajające potrzebę przyglądania się, przynoszące iluzję bezpośredniości odbioru; B) narracje, odwołujące się do żywiołu opowiadania [s. 42], podające wiedzę ustrukturyzowaną, wskazującą na fakty typowe i związki przyczynowo-skutkowe między wydarzeniami opowiadanych fabuł; C) widowiska, wymagające od widza empatii, identyfikowania się z bohaterami oraz śledzenia rozwoju sytuacji (głównie psychologicznej interakcji i gry), odbieranej jako spontaniczna, lecz rozwijającej się wg określonych reguł.

Rodzaj D) przekazów retorycznych odwołuje się do naszej zdolności sądzenia [s. 52] i zakłada rozpoznanie przez widza problemów, uporządkowanie sobie przez niego świata, przejawiającego się w spornych opiniach i newsach, przynoszących wiedzę cząstkową. Natomiast E) przekazy perswazyjne (spoty reklamowe, zapowiedzi programów) „uwodzą” widza, skłaniając go do różnorodnych zachowań.

Rozdział III - „Gatunki czyli odmienna morfologia” - przynosi poszerzone, kilku-stronicowe omówienia poszczególnych gatunków, zawierające także ścisłe, słownikowe ich definicje. I tak, rodzaj A) współtworzą dziejące się w czasie realnym lub dające tego iluzję relacje (transmisje) oraz rekonstrukcje, odtwarzające wydarzenia odległe w czasie, czyli: film dokumentalny (podgatunki: zapis dokumentalny lub film edukacyjny), serial dokumentalny (serial edukacyjny albo telenowela dokumentalna), dokument sensacyjny, reportaż (bezpośredni, śledczy, wcieleniowy), doku-drama zwana też teatrem faktu. W ramach rodzaju B) można wyróżnić: film fabularny pełnometrażowy, lub krótszy - telewizyjny (spotyka się w TV dwie grupy filmów fabularnych: poradniki życia, albo ekranowe fikcje), serial fabularny (podo-