skan46 (2)

Każdy, kto by jadł padlinę, wypierze swoje szaty i obmyje się wodą, i będzie nieczysty do wieczora, a potem będzie czysty.

(Lev 17, 15)

Albo w rozkazie Napoleona:

(Totoczyn 22.11.1812, rozkaz dzienny)

Liczbę bagaży należy ograniczyć. Każdy oficer liniowy lub administracyjny, który posiada kilka wozów, spali ich połowę, a konie odda do dyspozycji artylerii. Każdy szef jest zobowiązany dopilnować, by rozkaz ten został wykonany.

(Znamierowski 2002, 136)

Groźba w funkcji rozkazu jest kierowana przez dominującego nadawcę jako dyrektywa z dołączonym zestawem sankcji w przypadku niezastosowania się do niej, np.:

A ktokolwiek z domu izraelskiego albo z obcych przybyszów, którzy mieszkają pośród nich, będzie spożywał jakąkolwiek krew, zwrócę swoje oblicze przeciwko spożywającemu i wytracę go spośród jego ludu.

(Lev 17, 10)

Albo też jak w przypadku zawiadomienia urzędu skarbowego o nieuregulowanych należnościach i ewentualności wdrożenia kroków egzekucyjnych (patrz ilustracja).

URZĄD SKARBOWY

Warszawa - Bemowo

Dział Egzekucyjny    _ '    . ,_/>

ul. Bisłobrzesko 53 o    r i O N/ t-

02-325 Wcrszowo Pan(i)..

Zawiadomienie urzędu skarbowego - na końcu komunikatu informacja o sankcjach

Urząd Skarbowy Warszawa¹^- Bemowo (Dzia! Egzekucyjny ) zawiadamia, że posiada Pan(i) nieuregulowane należności z mułu

..........y>r>. sA.5?A    i '

w kwocie........50^ _Vyj    .... e.gp................................PLN

Należność należy uregulować w pok. 04, w godz.: 8.00-12.00.

W przypadku zwłoki z zapłatą zaległości, przekraczającej 3 dni, wdrożone zostaną kroki egzekucyjne (zajęcie ruchomości, wierzytelności, wynagrodzenia za pracę).    _/

POBORCA SKIBOWI

Wszelkie informacje doi. w szczególności:    /Z

-śmierci zobowiązanego lub jego mc zamieszkiwania pod w/w adresem    j I

-wcześniejszego uregulowania należności    [ValdttmdiKr^ń.skl

należy kierować pod wskazane numery lei.:    570 88

Państwo - Hobbesowski suweren - jest metadominantem i pragnie zarezerwować groźby dla siebie, dlatego legalnie grozić mogą tylko instytucje, państwowe, ponieważ one są uprawnione do stosowania przemocy. Jednak groźby, w odróżnieniu od rozkazów', nie muszą być instytucjonalne. Groźba, w odróżnieniu od rozkazu, wymusza przez zastraszenie:

Marszałek Borowski: Panie pośle, proszę o zajęcie miejsca, bo będę zmuszony niestety przedstawić Prezydium Sejmu wniosek o wymierzenie panu kary finansowej.

(posiedzenie Sejmu, 14 kwietnia 2004)

Dzięki zakomunikowaniu odpowiednich sankcji odbiorca uzyskuje odpowiednią perspektywę, z której może ocenić siłę performatywną wypowiedzenia. Jeśli sankcje te są znane lub do wyobrażenia przez odbiorcę, wystarczy sama osoba nadawcy, by odbiorca zinterpretował wypowiedź jako groźbę:

- Pisałem pod presją. Zadzwonił do mnie do Wenezueli pułkownik Zenon Klamecki z wywiadu - chciał, żebym opisał kontakty z Zemkiem, ale omijał finansowanie Porozumienia Centrum. Odebrałem to jako groźbę.

(W. Cieśla, Pineirę straszyły służby, „GW”, 22 lipca 2003)

Czasami sankcje są standardowo określone frazeologizmem, czyli niedookreślone, np. że cos' się źle dla kogoś' skończy:

-Jeszcze zanim [Żemek] trafił za kratki, powtórzył mi rozmowę z kontrolerem NIK Anatolem Lawiną. Miał grozić, że jeśli będziemy dalej finansować PC, to się źle dla nas skończy.

(W. Cieśla, Pineirę straszyły służby, „GW”, 22 lipca 2003)

Kiedy groźba jest skonkretyzowana i wymierzona w określoną osobę oraz możliwa do wykonania, stanowi to podstawę jej karalności⁸¹.

Znaczenie obserwowalnych różnic w wyrażaniu aktów woli na kontinuum od prośby do rozkazu i „wysokość poszczególnych stopni” honoryfika-tywnych jest odzwierciedleniem hierarchii wartości (por. Wierzbicka 1999, 224) charakterystycznych dla różnych kultur.

Podsumowując dotychczasowe rozważania, otrzymamy swego rodzaju silnik retoryczny: jeśli nadawca o określonych cechach względem odbiorcy każe mu coś zrobić, to nadawcy potrzeba uwiarygodnienia, które sprawia, że odbiorca nie zażyczy sobie konfrontacji i okaże gotowość podporządkowania - co w efekcie daje relację dominacji. Uwiarygodnienie może wynikać z kontaktu w obecnej sytuacji, z doświadczenia jednostkowego oraz z doświadczenia społecznego, nabytego podczas socjalizacji (patrz rysunek na s. 200).

W przypadku braku uwiarygodnienia odbiorcy wydaje się, że jest w nie mniejszym stopniu uprawniony do decydowania o biegu rzeczy lub że nie musi się podporządkować i podejmuje walkę z nadawcą. Jeśli nadawca wygra tę walkę, staje się ona uwiarygodnieniem jego cech i w efekcie skutkuje dominacją.

⁸¹ Groźba karalna określana jest jako przestępstwo, którego istotą jest oddziaływanie na psychikę zagrożonego przez stworzenie obawy popełnienia przestępstwa na jego szkodę lub szkodę osób mu najbliższych.

6. JĘZYKOWE WYZNACZNIKI DOMINACJI 199