SNV36368

humanitaryzmu odpowiadało ówczesnej uczuciowości i bliskie było także jego własnym przekonaniom. Swoisty pacyfizm, potępienie gwałtu i odwetu na zwyciężonych, wiara w możliwość współdziałania byłych przeciwników — elementy związane z ideologią masońską — często akcentowane były w jego kreacjach teatralnych, m.in. w Lanassie, w dramie Kotzebuego Pustelnik na wyspie Formentera (7 września 1793), którą sam przełożył, jak również w operze Krakowiacy i Górale, mimo jej bojowej tonacji.

Krakowiacy i Górale — po Nędzy uszczęśliwionej i cyklu włoskim pierwsza opera narodowa Bogusławskiego — to ostatni mocny akord jego przedrozbiorowej dyrekcji. O ile ambicją wszystkich jego poczynań zawsze było doprowadzenie do współbrzmienia spektaklu z nastrojem widowni, Cud mniemany pozwolił osiągnąć ten efekt w stopniu rzadko kiedykolwiek w teatrze spotykanym. Od dnia premiery (1 marca 1794) oddziaływanie było obustronne. Spopularyzowane natychmiast piosenki przyjęte zostały powszechnie jako zapowiedź powstania, a w trakcie insurekcji śpiewane były przy wszelkich okazjach. Jednocześnie rzeczywistość zewnętrzna stale przenikała w obręb utworu dzięki modyfikacjom i aktualizowaniu treści kupletów.

Charakterystyczny dla Krakowiaków jest związek politycznego wydźwięku z nowatorstwem artystycznym. O „wybuchowej sile” inscenizacji nie stanowiła bowiem tylko jej warstwa powierzchowna: alegorycznie odbierany konflikt Górali i broniących się solidarnie Krakowiaków, zastosowana w perypetiach miłosnych frazeologia „wolności” i „niewoli”, optymizm odwołujący się do potrzeby „śmiałości” i „męstwa” wobec przeciwności losu. Przełomowość tej śpiewogry polegała na tym, że po raz pierwszy elementy autentycznej kultury wsi — w postaci dialektu, ceremoniału obrzędowego, motywów melodycznych oraz rytmiki ludowych tańców i przyśpiewek — znalazły tak szerokie zastosowanie jako tworzywo dzieła sztuki. Razem z nimi przejęte zostały ludowe kategorie moralne, dzięki czemu mógł się w pełni urzeczywistnić awans chłopskiego bohatera w ramach ogólnonarodowej kultury oficjalnej. Wbrew dotychczasowym ujęciom i realnej, niestety, rzeczywistości ówczesnej, społeczność ukazana w Krakowiakach jest wolna, nikomu nie podległa, kieruje się nakazami własnych norm i zwyczajów. Najmocniej zaznaczoną cechą obu regionalnych grup jest ich zespołowa solidarność, zaczepna bojowość w bronieniu wspólnego honoru i interesu, płynące z grupowej przynależności poczucie siły. Artystyczna nobilitacja ludu oznaczała zmianę w pojmowaniu patriotyzmu, poszerzenie dotychczasowego wzoru szlachcica-rycerza także i na tę warstwę społeczną. „Opera Krakowiaków’

— szczytowe osiągnięcie nurtu opery wiejskiej — tak mocno złączyła si w świadomości narodowej z dramatem insurekcji, że stała się w latać porozbiorowych symbolem i formą manifestowania dążeń niepodległościowyc' Bogusławski napisał swoje dzieło z myślą o spodziewanym powstani lub wręcz na zamówienie spisku, do którego sam należał. Umieszczenie ak w podkrakowskiej wsi i ukazanie siły chłopskiej miało zapewne związek znanymi mu już podówczas planami Kościuszki. Siła tej inscenizacji d

121