CCF20091108001

308

PSYCH0L0GIA PRACYI ORliAIII

odpowiedzieć na wspomniane lu pytania, a także na kilka innych.

Na początek poświęcimy uwagę definiowaniu przywództwa i dokonywaniu rozróżnienia pomiędzy przywódcami a menedżerami. Następnie przyjrzymy się niektórym z głównych teorii przywództwa, takim jak: podejście zorientowane na cechy, wyniki wczesnych badań przeprowadzonych w Ohio State University i Michigan University, teorie zależnościo-we, model normatywny oraz leni In ulii hucji, transakcyjne i transloninn v|m Z kolei przejdziemy do raczej slhklii i zwodniczego tematu charyznialyt /m i" przywództwa, po czym zaslanowhm a nad budzącym kontrowersje zajaulna niem, czy w pewnych sytuacjach pi w \ li derzy są w ogóle potrzebni. Rozdział I "n czy się rozważaniami, dlaczego mckim przywódcy „wypadają z torów” i są ami szeni zrezygnować ze swojej pozycji

CZYM UST PRZYWÓDZTWO?

Istnieje wiele różnych definicji przywództwa, ale każda z nich uwzględnia trzy podstawowe elementy: grupę, wpływ i cel. Przywództwo jest z reguły rozpatrywane w kontekście grupy, a zwłaszcza grup roboczych. Liderzy to osoby, które wywierają wpływ na zachowanie pozostałych członków grupy. W badaniach nad zjawiskiem przywództwa podkreśla się, że analizowana grupa musi mieć określony cel do zrealizowania. A zatem przywództwo jest procesem, w którym jednostka wpływa na członków grupy podczas urzeczywistniania celów grupowych czy organizacyjnych.

Wywieranie wpływu na grupę przez lidera przybiera różne formy. Może to być podejście bezpośrednie, w którym przywódca wydaje polecenia i kontroluje wszystko, co się dzieje - tak jak w wypadku kapitana statku - albo bardziej subtelne, polegające na wskazywaniu kierunku i wspieraniu takiego zachowania grupy, które prowadzi do osiągnięcia grupowego celu. Jednakże wywieranie wpływu często jest procesem dwukierunkowym. I ,idcr oddziałuje na tych, którym przewodzi, ale i oni -z racji swoich uzdolnień czy umiejętności - mogą wpływać na niego, by wiódł ich w tym, a nic innym kierunku. Na przykład styl przywództwa lekarza spccjalbh który pracuje w szpitalu z wykwalifikow n nym, choć niższym rangą personelem, I", dzie prawdopodobnie zgoła niepodobm do stylu dowódcy służącego w wojsku i. \ inspektora pracującego w policji.

RÓŻNICE POMIĘDZY PRZYWÓDCAMI A MENEDŻERAMI

Mimo że obecnie pojawiła się tendencja, by utożsamiać przywódców z menedżera mi, to wielu badaczy opowiada się za wy raźnym rozróżnieniem tych dwóch pojęć Na przykład Bennis i Nanus (1985) wska żują, że przywództwo to znajdowanie ścieżki, natomiast zarządzanie to podą żanie ścieżką; przywództwo polega na robieniu właściwych rzeczy, zarządza nie zaś - na robieniu rzeczy właściwie. Według tych badaczy menedżer realizuje cudze plany i strategie organizacyjne, natomiast przywódca jest osobą, która ma wizję przyszłości. Naturalnie, niektórzy menedżerowie spełniają obie funkcje i mogą być określani mianem przywódców ale, inni — nic

III/IWI) I /ARZĄDZANIE

JUT

I | im zwolenników rozróżniania przy-■niliiiw i menedżerów należy Kotter

1|ilUll) W jogo przekonaniu zarządzanie i i zynnosei zmierzające do utrzymywali >i|in|n»£ci i porządku w organizacji,

In ul. ■! gdy przywództwo dotyczy raczej |iiii\viiiizania konstruktywnych lub nl tiiliicyjnych zmian. Kotter twierdzi, 0 Mii i|d/;mie i przywództwo różnią się im! «ii Im pod czterema względami (zob. lulu l i I.M). Z rozróżnienia dokonanego ijuiiwuo przez Bennisa i Nanusa, jak I I Milera wynika, że menedżerowie kon-. i ni i u),| się raczej na kierowaniu podległą (lll i /i/seią organizacji i dopilnowywaniu tyflmii iwego wykonywania takich zadań, i il poi/ądzanie sprawozdań, terminowa i ili/neja zamówień czy wysyłanie faktur, luli iiniast przywódca ma wizję tego, co i i niezbędne, żeby organizacja odniosła ul. i , i tego, jak przeprowadzić zmianę.

IMzeilmiotem znacznej części badań n ul zjawiskiem przywództwa są cechy li-< U i ów oraz dostępne przywódcom sposo-Ie wywierania wpływu na grupę. Zebrano wiele danych na temat cech wyróżniają-i v< li liderów, a także na temat stylów przy-wódezych i ich skuteczności.

PODEJŚCIE

„WIELKIEGO CZŁOWIEKA"

W przeszłości pojęcie przywództwa było konceptualizowane jako zależne od eecli jednostki. Do lat pięćdziesiątych dwudziestego stulecia w badaniach nad przywództwem dominowało podejście zo rientowane na cechy (trait approach), którego zwolennicy dążyli do zidcnlyli kowania i zdefiniowania cech odróżniających liderów od nie-liderów. Jakkolwiek pewne wczesne badanie prowadzone z tej perspektywy wskazywało, że przywódcy są na ogół wyżsi i bardziej inteligentni od swoich podwładnych (Stodgill, 1974), to nie zdołano wówczas zebrać żadnych spójnych dowodów na istnienie jakichś szczególnych cech osobowości właściwych liderom. Ten brak dowodów jest tym bardziej wymowny, żc obecnie badacze zgadzają się, iż ci sam ludzie mogą być w pewnych sytuacjac! i okolicznościach przywódcami, a w innych - szeregowymi członkami grupy Gdyby liderzy mieli jakieś określone cc

TABELA 12.1

Główne różnice pomiędzy zarządzaniem a przywództwem

Zarządzanie

Planowanie i opracowywanie budżetu

Wyznaczanie poszczególnych kroków i terminów osiągania rezultatów.

Organizowanie i podział pracy

Przydzielanie (alokacja) zadań i wyznaczanie wykonawców; również podział odpowiedzialności.

Kontrolowanie i rozwiązywanie problemów

Monitorowanie zaplanowanych rezultatów, definiowanie problemów i rozwiązywanie ich.

Wynik: porządek i przewidywalność

Zapewnianie przewidywalności, tak aby inni mogli być pewni stałych rezultatów.

Źródło: Kotter (1990),

Przywództwo

Wyznaczanie kierunku

Tworzenie wizji przyszłości oraz opracowywanie planów urzeczywistniania tej wizji.

Pozyskiwanie ludzi

Przekazywanie swojej wizji w taki sposób, by inni ją zrozumieli i zgodzili się do niej dążyć.

Motywowanie i inspirowanie

Dopingowanie ludzi do urzeczywistniania wizji i do pokonywania przeszkód stojących na drodze do zmiany.

Wynik: zmiana

Doprowadzanie do wyraźnych zmian, takich jak nowy produkt albo nowy kierunek działania.