str 182 183

(1562, po 1566), jeden p. o. hetmana koronnego Krzysztofa Myszkowskiego (1572), sześć hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego (1580, 1582, 1582, 1583, 1593, 1602), jeden hetmana nadwornego koronnego Mikołaja Zebrzydowskiego (1595), jeden hetmana wielkiego litewskiego Krzysztofa Radziwiłła (1635), jeden hetmana polnego litewskiego Janusza Radziwiłła (1648) i jeden hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Radziwiłła (1746).

4.    Niejaki Błażej Lipowski, autor wydanego w 1660 roku pierwszego w języku polskim regulaminu wojskowego Piechotne ćwiczenia abo wojenność piesza, napisanego z inicjatywy kasztelana lwowskiego, Andrzeja Maksymiliana Fredry. Niektórzy z historyków uważają jednak, że Lipowski to postać fikcyjna, za którą kt^je się sam Fredro.

5.    Zmarły w 1726 roku hetman wielki koronny Adam Mikołaj Sieniawski. Na jego polecenie ukazały się w 1710 roku Exercitia należące do dragonie} tak konne jako i piechotne, będące tłumaczeniem regula minu ułożonego przez saskiego feldmarszałka Jakuba Henryka Flemminga. Również musztra piechoty prowadzona była na rozkaz Sieniawskiego na podstawie tłumaczonego regulaminu Flemminga.

6.    Były to: Przepis musztry regimentów pieszych wojska koronnego i W. Ks. Litewskiego oraz Przepisy początkowe do musztry kawalerii narodowej.

7.    Autorem był architekt Piotr Aigner (? — 1841), profesor Szkoły Korpusu Inżynierów Koronnych, a wydana w 1794 roku jego instrukcja miała tytuł Krótka nauka o pikach i kosach.

8.    Była to Instrukcja dla kawalerii odnośnie walki z Rosjanami, zwłaszcza kozakami i strzelcami, wydana 25 czerwca 1812 roku, być może opracowana przy udziale generalnego inspektora kawalerii, generała dywizji Aleksandra Rożnieckiego.

9.    Nauka podająca sposoby bicia się na bagnety. Podręcznik ten liczył 353 strony i 81 ilustracji.

10. Była to Instrukcja pierwiastkowa dla województw krakowskiego i sandomierskiego. Hauke-Bosak zalecał w niej zmniejszenie jednostek partyzanckich (kompanie piechoty do osiemdziesięciu ludzi), zredukowanie do minimum taborów, jako krępujących szybkość marszów, formowanie jazdy dla celów zwiadowczych (piętnastu konnych na stu pieszych żołnierzy).

26.

OD TOPORA DO BAGNETU

1.    Rysunek 8. przedstawia broń drzewcową — halabardę. Można ją określić jako kombinację siekiery (do rąbania), piki (do kłucia) i bosaka (do ściągania przeciwnika z konia). Drzewce halabardy miało 2,5 m długości. Broń ta została spopularyzowana już w XIV wieku przez piechotę szwajcarską. W Polsce — rzadko używana — w XV i XVI wieku występowała wśród pieszych kopijników, w XVII wieku używali jej piki-nierzy cudzoziemskiego autoramentu.

2.    Rysunek 6. przedstawia broń obuchową — ber-dysz. Była to siekiera bojowa, z obuchem lub bez, osadzona na długim trzonie (1,8 m). Berdysze, używane także jako forkiet (podpórka) do rusznicy lub muszkietu, powszechnie stosowane były przez piechotę polską od czasów Stefana Batorego. Sobieski wprowadził do piechoty i dragonii berdysz krótszy, noszony przez ramię na rzemieniu.

3.    Rysunek 1. przedstawia broń drzewcową — kopię. Broń ta, bardzo popularna w średniowieczu, stanowiła typowe uzbrojenie konnego rycerza. Używali jej także piesi~kopijnicy, przy czym kopia piechotna była krótsza (do 2,5 m). W XVI—XVIII wieku długie kopie (do 5,5 m) z proporczykami należały do uzbrojenia husarii. Były one drążone w środku i dlatego już w pierwszym starciu pękały.

4.    Rysunek 5. przedstawia broń kłującą — koncerz. Był to długi, prosty miecz, ciężki i tępy, służący wyłącznie do kłucia. Należał do typowego wyposażenia polskiej husarii od końca XVI wieku. Po strzaskaniu kopii husarz brał do ręki właśnie koncerz.

5.    Rysunek 2. przedstawia broń kłującą — rapier. W przeciwieństwie do miecza i szabli rapier nie zawsze posiadał ostrą głownię i wtedy mógł służyć wyłącznie do kłucia. Broń ta, bardzo popularna w jeżdzie zachód-

183