str224

&

otatnik "H C:\Document.r" flOT’^r f Itelix iLibraryT'' f Hydrologiaog...

Płytkimi akwenami wodnymi związanymi z morzami są zalewy, laguny, fiordy, limany². Zalew jest płytkim akwenem, który od morza lub oceanu oddziela mierzeja (np. Zalew Wiślany, Zalew Kuroński) lub wyspy (np. Zalew Szczeciński); jest zasilany wodami rzecznymi i morskimi. Laguna jest częścią morza lub oceanu, którą oddziela od ich wód rafa koralowa lub piaszczysty wał (np. Laguna Mądre w Zatoce Meksykańskiej. Laguna Patos u wybrzeży Brazylii). Fiord jest długą, wąską, krętą i głęboką (do ok. 2000 m) „ukształtną” zatoką morską w obrębie górzystego wybrzeża, powstałą w wyniku zatopienia przez morze dolnej części żłobu lodowcowego (Jaroszewski i in.. 1985). Liman jest wąską zatoką, będącą zalanym wylotem doliny rzecznej, oddzieloną od morza mierzeją (np. limany Morza Azowskiego).

2. RZEŹBA DNA OCEANICZNEGO

2.1. Budowa skorupy ziemskiej w obrębie dna oceanu

Skorupa ziemska, zewnętrzna powłoka Ziemi oddzielona od płaszcza sejsmiczną nieciągłością Mohorovićicia (w skrócie Moho), jest zbudowana w górnej części z powłoki osadowej (brak jest jej na tarczach kontynentalnych i grzbietach śródoceanicznych), w skład której wchodzą luźne lub skonsolidowane skały osadowe, natomiast w części dolnej z powłoki krystalicznej, zawierającej krystaliczne skały kwaśne i zasadowe (rys. 184). Skorupa ziemska ma niejednakową grubość (od 4 do 40 km) i różną budowę geologiczną. Jej grubość pod oceanami wynosi średnio 6.5 km (Lcontjew, 1989), tj. pięciokrotnie mniej niż pod kontynentami. Wyróżnia się dwa podstawowe typy skorupy ziemskiej o skrajnie odmiennych cechach: kontynentalny i oceaniczny. Skorupę ziemską typu kontynentalnego tworzą dwa kompleksy skał: powłoka skał osadowych miąższości do 2 km i zalegający pod nią kompleks skał krystalicznych łącznej miąższości 32-37 km. Dawniej kompleks skał krystalicznych dzielono na dwie części: górną - granitową (sial) i dolną - bazaltową (sima). Badania ostatnich lat (Dadlez. Jaroszewski, 1994) pozwalają wydzielić w kompleksie krystalicznym skorupy typu kontynentalnego trzy poziomy o różnej gęstości skał. związanej ze zmianami wraz z głębokością ich składu chemicznego z kwaśnego na zasadowy, zachodzącymi równolegle ze zmianami metamorfizmu. W poziomie górnym, odpowiadającym dawnej warstwie granitowej, dominują granity, granodioryty i gnejsy. W poziomach środkowym i dolnym, odpowiadającym dawnej warstwie bazaltowej, występują: w poziomie środkowym granodioryty, dioryty kwarcowe, a w poziomic dolnym dioryty, anortozyty, amfibolity i gabra. Poziom środkowy jest strefą intensywnych procesów granityzacji i migmatyzacji. Skorupa ziemska typu oceanicznego różni się od typu kontynentalnego nie tylko grubością, ale i budową geologiczną. Pod

W oceanografii półzamkniętą przybrzeżna część wód mających swobodne połączenie z otwartym morzem i zawierającą mierzalne ilości soli morskiej nazywa się estuarium Do estuariów. zdaniem oceanografów, zalicza się zatem: ujścia rzeczne modelowane przez pływy, zatoki, fiordy, zalewy, laguny, limany, jeziora przybrzeżne kontaktujące się z morzem (Majewski, 1992f.

224

Cl

C

C

S> Hydrologia ogólna - Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Zdzisław Mikulski - iLibrary Reader

o

rr.

a>

ro

f-o

OJ

OJ

co

o

©

©

a