symbol072

144

(ibidem, 87) . Podobną pozycję chronostratygraficzną zajmuję jodła, grab i buk, wstępujące od południa na Niżu Polskim (Starkei 1977, 181) . Odbywa się to przy równoczesnym spadku frekwencji gatunków ciepłolubnych: leszczyny, wiązu i jesionu (Kępczyński 1960, 76).

Około 1500 roku p.n.e. dochodzi do bardzo znacznego spadku wilgotności, osiągającej najniższy poziom w całym neoholocenie (Starkei 1977, ryc. 122; Hjelmross-Ericsson 1981, 74-76). Pośród flory Niżu Polskiego odczuły to szczególnie wilgociolubne gatunki drzew: świerk i buk. Nastąpiło wówczas obniżenie ich frekwencji w stosunku do innych przedstawicieli A.P. (Stasiak 1971, 88) .

Zjawisko powyższe odnotowuje się także w kopalnych pokładach roślinności wodnej. Poziomy wysuszenia torfów są datowane na młodszą część okresu subborealnego. Powierzchniowe ich warstwy na skutek braku dopływu wody ulegały rozkładowi nawet do 80 I (Stasiak 1963, 62).

Na przełomie okresów subborealnego i subatlantyckiego nastąpiła kolejna zmiana warunków klimatycznych. Powiększeniu uległ zasięg świerka i buka, czemu sprzyjało postępujące nasilenie opadów na Niżu Polskim (Stasiak 1971, 88; Starkei 1977, 181). Sytuacja ta doprowadziła do zaburzeń ekologicznych w wielu rozległych ówcześnie centrach osadniczych (Ostoja-Zagórski 1989, 454) .

Dyskusja nad palinologicznymi świadectwami wilgotności wymaga dodatkowych uzupełnień. Otwarta pozostaje bowiem kwestia wpływu czynnika antropogenicznego na środowisko leśne. Spadki liczebności pewnych gatunków w początkach neoholocenu mogą wynikać nie tylko z naturalnych warunków ich sukcesji (Wasylikowa 1983, 57).

Znacznie pewniejsze informacje zawierają dostępne analizy wahań poziomu jezior między 3000 a 400 latami p.n.e. Przyjmuje się, iż od początku okresu subborealnego uzależnione były one od opadów atmosferycznych (Stasiak 1971, 73). W zasadniczych punktach dane te są zbieżne z wcześniej przytaczanymi dowodami flory stycznymi .

Pogranicze atlantyku i subborealu znaczą często podtopie-nia torfowisk, wzrost zabagnienia a także ogólne podniesienie poziomu jezior (Starkei 1977, 201). Ich transgresja widoczne jest w sedymentach pochodzących sprzed 3500-3000 lat p.n.e. (Stasiak 1971, ryc. 10). Świadczy to o nasilonych opadach atmo' sferycznych, kształtujących zarówno poziom wód gruntowych, jak i jezior (ibidem, 73).

W młodszej części okresu subborealnego rozpoczyna się regresja zbiorników zamkniętych. Jest ona największa pomiędzy 2000 a 1000 lat p.n.e. Dla jezior Polski północnej obniżenie lustra wody mogło dochodzić do 4-5 m (Starkei 1977, 201) . Nieco wcześniej i w mniejszym stopniu wystąpiło powyższe zjawisko na Śląsku (Starkei 1968) .

Około 800-400 lat p.n.e., z nastaniem okresu subborealnego, miała miejsce kolejna transgresja wód śródlądowych. Osiągnęły one poziom wyższy od współczesnego o 2-3 m. Zostało to odnotowane również na południe (Śląsk) i zachód (Niemcy) od Niżu Polskiego (Starkei 1977, 201).

Możemy zatem podsumować uwagi o paleogeografii neoholocenu na Niżu Polskim. Pod względem wilgotności posiadał on w interesującym nas okresie trzy odrębne fazy. Starsza część okresu subborealnego była jeszcze reminiscencją atlantyckiego optimum klimatycznego, ze znaczną ilością opadów atmosferycznych. Warunki takie panowały w trakcie eneolitycznego stadium rozwoju KPL oraz KAK.

Druga połowa okresu subborealnego przyniosła widoczną modyfikację tendencji hydrologicznych (2000-1000 lat p.n.e.). Zmniejszyły się opady, co pociągnęło za sobą spadek poziomu wód gruntowych i jezior. Nastał wówczas zdaniem paleogeografów klimat suchy i kontynentalny (Stasiak 1971, 100). Towarzyszył on egzystencji mieszkańców Niżu Polskiego u schyłku neolitu oraz przez większą część epoki brązu.

Ostatnia z wymienionych faz rozpoczęła się około 800 lat p.n.e., na krótko przed nastaniem okresu subatlantyckiego. Ponowne zwilgocenie klimatu doprowadziło do podniesienia poziomu wód i ożywienia procesów torfotwórczych. W kontekście kulturowym miało to katastrofalne skutki dla wielu osad halsztackich. Położone stosunkowo blisko zbiorników jeziornych, zostawały przez nie stopniowo zalewane (Starkei 1977, 201).

1.2.2. Symbolika wody na tle paleogeografii Niżu Polskiego

Środowisko geograficzne odciska swoiste piętno na ludzkiej wyobraźni. Nie pozostaje ona obojętna wobec Natury, lecz przekształca ją w formę symboliczną (Strzałko, Ostoja-Zagórski 1990, 119). Poprzez zestawienie przewodnich typów percepcji mitycznego