symbol091

182

zrekapitulowane w dziedzinach: plastyki (aspekt kosmologiczny), depozytów (aspekt ofiarny) oraz pochówków (aspekt tanatologicz-ny) . Istota wszystkich zakresów fenomenu akwatycznego sprowadzała się do Potencjalności, rozumianej jako gotowość przyswajania różnych postaci symbolicznych- W zależności od "potrzeb" kontekstu zewnętrznego, Żywioł wody nabierał znaczeń uranicznych bądź tellurycznych, pochłaniał dary ceramiczne lub broń, służył wreszcie umarłym w postaci mitycznej rzeki lub jeziora- Pomimo swej opozycyjności nie tworzyły one układów chaotycznych, lecz współbrzmiały w określonych systemach obrazowania symbolicznego.

Zagadnieniu temu poświęcona została kolejna faza procesu badawczego. Wprowadziła ona ład w różnorodności przejawów sacrum akwatycznego, umożliwiając wyodrębnienie typów analizowanych hierofanii. Przed przystąpieniem do owego problemu wskazaliśmy wymogi stosowania techniki strukturalnej, oraz umiejscowienie jej w praktyce toku poznawczego. W konkluzji, popartej przesłankami teoretycznymi, uzasadniona została poprzedzająca wobec niej rola analizy fenomenologicznej, przygotowującej podstawę dalszych wnioskowań o strukturze symbolizmu. Rozpoczynając je posiadaliśmy już bowiem intuicję istoty sacrum akwatycznego, zakres jego manifestacji oraz ukonstytuowanie w ramach rzeczywistych treści kulturowych. Kwestie te uznawane są za decydujące o właściwym rozumieniu strukturalistycznym jakichkolwiek dziedzin ludzkiego ducha (Tischner 1989, 206).

W efekcie zastosowania kategorii opisowych, wykorzystywanych przy poszukiwaniach relacji wewnątrz synchronicznych układów znaczeń, uzyskaliśmy początkowo kody symboliki wody poszczególnych horyzontów kulturowych. Badanie takich struktur ma jeden sens i wartość tylko wtedy, gdy jego celem jest dojście do pewnego rodzaju totalizującej syntezy, co podkreślaliśmy wcześniej za G. Durandem (Durand 1986, 105). W związku z tym, czyniąc punktem odniesienia prace wspomnianego autora, przeprowadziliśmy próbę budowy izotopicznej klasyfikacji obrazowania Żywiołu wody.

Symbolizm ów oceniany był w perspektywach doświadczeń i czynności ludzkich (Wznoszenie, Dojrzewanie, Schodzenie etc.), kategoryzacji postaci lub przedmiotów (Bohater, Androgyne, Broń etc.) oraz ich wartości epitetowych (Czysty, Jasny, Głęboki etc.).

Inspirując się tablicami izotopicznymi Duranda, zastosowaliśmy schemat czasownikowy do oceny klas kosmologicznych symboliki akwatycznej, rzeczownikowy w klasach ofiarnych zaś epiteto-

wy w tanatologicznych. Dzięki procedurze tej, wskazane zostały preferencyjne systemy postrzegania sacrum akwatycznego.

Metaforycznym patronem pierwszego ustroju uczyniliśmy greckiego Dionizosa. Towarzyszy on pozytywnej waloryzacji, podziemi, płodności wody, kobiety oraz natury. W systemie, któremu bóg ten sprzyja, dąży się do'mitycznego zstępowania w głąb Ziemi lub Wody, by dotrzeć do pradawnej, androgynicznej równowagi. Wyrażenia symboliczne należące do takiego horyzontu preferencji odnaleźć można w typologiach sporządzonych przez G. Duranda i R. Benedict (kultury dionizyjskie). Zbieżność z ostatnią spośród nich, jak wyjaśnialiśmy wcześniej, posiada znamiona czysto formalne. Przyjętym przez nas punktem wyjścia nie było bowiem, jak u R. Benedict, studium Nitzschego o narodzinach greckiej tragedii, lecz charakter samego Dionizosa.

Cechami o takim zabarwieniu odznacza się typ symboliki akwatycznej KPL i KAK. Posiada on, najogólniej ujmując, znamiona nasycenia i stabilności Żywiołu wody. Zdominowane są zaś jego obrazy siły, dynamizmu i zmienności.

Kolejny model, zestawiony z postacią świetlistego Apolli-na, występuje przeciw autochtonii tellurycznej poprzedniego systemu. Horyzont jego preferencji obejmuje symbolizm Wstępowania, Broni, Niebiańskości etc. w swym układzie nawiązuje.do ustroju dziennego G. Duranda, "apollińskości" R. Benedict i Wschodu kulturowego u P. Northropa.

Dominacja powyższych treści Żywiołu wody wystąpiła od KCS po V OEB. Wyznaczały ją w ornamentyce obrazy wyłaniania, wznoszenia się ponad poziom telluryczny; pośród depozytów atrybuty siły i nadawania ładu; w tanatologii zaś dynamiczny symbolizm rzek. Wszystkie te elementy scalone były dążeniem ku przywróceniu zachwianego porządku w sferze akwatycznej.

Ustrój trzeci, opatrzony mianem dialektycznego, odnosił się do kręgu łużyckiego we wczesnej epoce żelaza. Posiadał on znamiona komplikacji i równowagi przeciwnych dotąd obrazów Żywiołu akwatycznego. Złączyło się w. nim dionizyjskie poczucie dostatku z apollińskim okiełznaniem przeciwności losu. Dialektyczne pogodzenie obu tych wzorów oznaczało stabilizację sfer akwatycznych, z zachowaniem jednak możliwości ingerencji, gdy stawały się one człowiekowi wrogie.

Przypomniane ustroje posiadały cechę wspólną, decydującą o wewnętrznej ich spoistości. Stabilnością, dynamizmem bądź kompensacją opozycyjnych przymiotów sacrum wody, charakteryzowały