104125

w dziedzinie umiejętności psychomotorycznych, uwagi, pamięci, rozumowania indukcyjnego oraz czasu reakcji. Tymczasem wiedza społeczna, zdolności słowno-pojęciowe oraz rozumowanie matematyczne wydają się nie podlegać procesowi starzenia (Horn i Donaldson, 1980).

Obniżanie się możliwości intelektualnych nie przebiega w sposób jednakowy u wszystkich ludzi. Badanie Schulza, Kaye i Hoyera (1980) dowodzi, że ludzie aktywni umysłowo przez całe swoje życie wykazują, o ile w ogóle, jedynie niewielką regresję.

Pamięć. Badania nad procesami pamięci w starości pokazują, że pamięć bezpośrednia, czyli odpamiętywanie treści znajdujących się w chwili bieżącej w polu uwagi, zmniejsza swoje możliwości. Różnica między ludźmi młodymi i starymi pod względem ilości jednostek informacyjnych, które mogą być równocześnie utrzymywane w pamięci bezpośredniej nie wydaje się duża. Jednak człowiek stary jest bardziej podatny na działanie bodźców rozpraszających i trudniej mu odpamiętać informację zapamiętaną w innej postaci.

Jeśli chodzi o pamięć pośrednią, badania pokazują, że ludzie starzy mają trudności w odpamiętywaniu treści, które przestały być częstym przedmiotem ich myśli i uwagi, chociaż nie mają szczególnych problemów w odpamiętywaniu wiedzy i doświadczeń, do których często się odwołują.

Podobnie jak w przypadku ogólnych możliwości intelektualnych, wykształceni i aktywni umysłowo ludzie nie przejawiają takich deficytów pamięci jak ci, którzy nie ćwiczą swoich umysłów.

Wielu badaczy podkreśla, że chociaż niektóre aspekty sprawności umysłowej wykazują cechy regresu, nie uzasadniają one pesymistycznego obrazu starości. Pojawiające się w miarę starzenia się deficyty rozmaitych funkcji fizycznych i psychicznych często są kompensowane dzięki mądrości, wyrastającej z doświadczenia i rozległej wiedzy.

Mądrość jako kategoria umysłu zawiera takie cechy, jak intuicyjność, doświadczenie, introspekcja, empatia, zrozumienie, cierpliwość i delikatność. Clayton i Birren (1980) uważają, że większość dorosłych kojarzy te cechy ze starością.

Teorie rozwoju osobowości i przystosowania

Późny wiek dojrzały jest traktowany przez wielu teoretyków jako okres kontynuacji psychicznego rozwoju człowieka. Zadania rozwojowe ludzi starych to przystosowanie się do zmniejszającej się sprawności fizycznej i pogarszającego się zdrowia, radzenie sobie z sytuacją zaprzestania pracy zawodowej i związanych z tym mniejszych przychodów oraz przystosowanie się do sytuacji śmierci współmałżonka.

Teoria Eriksona

Według Eriksona w okresie starości człowiek musi uporać się z kryzysem określonym jako opozycja integralność „ja" — rozpacz. W miarę zbliżania się do schyłku życia ludzie coraz częściej oglądają się wstecz i poddają ocenie decyzje oraz działania, które wpłynęły na ich życie. W przypadku optymalnym ów bilans