P1070945

takty ^    ^976,^s- 396-398] wymienia trzy kolejne formy działań p_r

-    według niego powinny objąć wszystkie fazy rozwojowe dzie3

ochrona społeczeństwa przed jednostkami niedostosowanymi; ochrona dzieci i młodzieży przed niekorzystnymi warunkami rozwoju psychy nego, fizycznego i moralno-społecznego;

~~ ochrona dzieci i młodzieży zagrożonych wykolejeniem przed nasileniem niekorzystnych tendencji.

Aby profilaktyka była skuteczna, musi nosić cechy całościowe, kompleksowy Pod tym określeniem kryją się takie czynności, jak: ustalenie etiologii danego j wiska patologicznego, prawidłowości jego rozwoju, określenie istoty zmian, a p, I stąpnie poszukiwanie sposobów likwidacji przyczyn. W pracy profilaktyczni niezbędne jest oszacowanie zasięgu występowania niekorzystnych zjawisk, j J: również zdiagnozowania owego zjawiska w jak najwcześniejszym stadium, _Cq j zwiększa potencjalnie szanse profilaktyki.

Diagnozę definiuje się jako rozpoznanie interesującego nas stanu rzeczy, _Cq I I du którego istnieje ewentualność postępowania interwencyjnego, np. poprzez sp_0ł i iządzanie tzw. diagnoz cząstkowych dotyczących genezy, funkcji, fazy struktur i _CZy prognozy zjawiska. Jeśli przyjmiemy założenie, że przedmiotem diagnozy I resocjalizacyjnej są zachowania zwłaszcza niezgodne z normą, czy to w sensie'

| psychome&ycznym, czy prawnym, wówczas taki model diagnozy nazywać będzie, i my behawioralnym. Przedmiotem behawioralnej diagnozy resocjalizacyjnej &; zachowania antyspołeczne - a ściślej - związki zachodzące między czynnikami l uprzednimi (pojmowanymi jako bodźce) a zachowaniami antyspołecznymi (pój,! niejszymi, pojmowanymi jako reakcje).

Celem badania diagnostycznego, prowadzonego równolegle do wychowania I resocjalizującego, jest wykrywanie czynników wpływających na zmianę zacho. \ wań jednostki lub grupy społecznej. Resocjalizacja postępująca równolegle z pro. cesem diagnozowania ogranicza się do modyfikacji zachowań antyspołecznych I niepożądanych z pedagogicznego punktu widzenia.

Model diagnozy behawioralnej opiera się na teorii uczenia się, dlatego reso-cjalizacja jest pojmowana jako proces wygaszenia bądź zapomnienia wyuczonych uprzednio wadliwych stereotypów behawioralnych (np. nawyków, przyzwyczajeń). Zasadniczą rolę w diagnozie przypisuje się poznaniu mechanizmów warun- ■ kowania klasycznego oraz instrumentalnego w celu ich wykorzystania w wycho-waniu resocjalizującym, rozumianym jako manipulacja bodźcami sytuacyjnymi prowadzącymi do wygaszenia niepożądanej reakcji. Podstawowym celem diagnozy resocjalizacyjnej jest więc poznanie antagonizmu destruktywnego przejawiającego się w sferze postaw i ról społecznych, wzmacnianego przez skumulowane oddziaływanie niekorzystnych czynników biopsychicznych i środowiskowych oddziaływających na jednostkę [Pytka, 1993]. Diagnoza ma pomóc w rozwiązywaniu problemu patologii społecznej, ma ułatwić odpowiedź na pytanie, czy działać profilaktycznie, czy też nie, a jeżeli działać, to do jakich dyrektyw i reguł wykony-

wania się odwoływać, czyli jaką strategię i procedurę ma uwzględnić plan oddziaływań wychowawczych, prowadzących do ostatecznych celów [Czapów, 1978, s. 319]. Istotnym celem diagnozy jest zakwalifikowanie badanego wycinka rzeczywistości do takiej kategorii stanów rzeczy, który wymaga ze względu na przyjęte zasady, reguły i dyrektywy, określonych działań, wpływających na daną rzeczywistość z wiadomym, mniej lub bardziej pewnym, skutkiem. Skuteczność bowiem środków wychowawczych zależy od prawidłowego ich doboru opartego na znajomości sytuacji rodzinnej ucznia, jego powiązań koleżeńskich, rozpoznania jego zainteresowań, cech osobowości i stanu zdrowia. W związku z tym konieczne jest przeprowadzenie wywiadu środowiskowego i dodatkowych badań psychologicznych w poradni wychowawczo-zawodowej lub poradni zdrowia psychicznego. ,Jeśli diagnoza ma rzeczywiście ułatwiać zabiegi profilaktyczno-re-socjalizacyjne, musi dać obraz nie tylko pasywów wychowania, ale i jego aktywów. Mówiąc o pasywach, należy rozumieć to wszystko, co w organizmie, środowisku i osobowości wychowanka jest czynnikiem zaburzeń w postępowaniu, mówiąc zaś o aktywach, mamy na uwadze to wszystko w organizmie, środowisku i osobowości wychowanka, co może być czynnikiem pomocnym w procesie profilaktycznym” [Czapów, 1978, s. 31].

Drugą z kolei funkcją, wyodrębnioną w systemie profilaktyki i resocjalizacji, jest funkcja opiekuńczo-wychowawcza. Jej celem jest przygotowanie każdej jednostki do życia w społeczeństwie przyszłości, zapewnienie wszystkim optymalnego rozwoju, umiejętności pomyślnego utworzenia sobie życia zawodowego i osobistego, współdziałania i twórczego uczestnictwa w kulturze, gotowości do samokształcenia i umiejętności współżycia [Wiloch, 1978, s. 148].

Konieczność rozszerzenia funkcji opiekuńczo-wychowawczej w środowisku wychowawczym pozostaje w bezpośrednim związku z występującymi potrzebami w zakresie opieki wychowawczej. Chodzi tu przede wszystkim o wyrównanie braków strukturalnych i funkcjonalnych środowiska rodzinnego oraz likwidowanie opóźnień w rozwoju psychospołecznym dzieci. Działalność opiekuńczo-wychowawcza powinna głównie polegać na roztaczaniu opieki indywidualnej nad dziećmi społecznie niedostosowanymi i zagrożonymi niedostosowaniem, udzielaniu im pomocy materialnej, kierowaniu ich do poradni wychowawczo-zawodowych, a w przypadkach koniecznych, do placówek służby zdrowia na badania lub leczenie. Działania tego typu obejmować powinny również organizowanie dla uczniów, mających trudności w nauce, różnorodnych form pomocy wyrównawczo-kompen-sacyjnej, jak również włączania nieletnich do pracy kół zainteresowań, organizacji szkolnych i innych form działalności pozalekcyjnej i pozaszkolnej.

Trzecią funkcją, wchodzącą w skład systemu profilaktyki i resocjalizacji, jest funkcja profilaktyczno-resocjalizacyjna. Działanie profilaktyczne nie tylko chroni dziecko przed wykolejeniem, przed konfliktem z normami społecznymi i przed prawem karnym, ale zabezpiecza je również przed przykrymi doświadczeniami. Profilaktyka opiera się na założeniu powszechnie przyjętym, że każde dziecko ma

67