img006

niż inne grupy dorosłych. Usuwu się ich poza nawias, jako niepotrzebnych, przeszkadzających rodzinie, oddaje do placówek pomocy społecznej lub służ by zdrowia (na czas wyjazdu lub gdy trzeba zapewnić im stałą opiekę)'^,r’. W Polsce jaskrawe przejawy praktyk dyskryminacyjnych wobec ludzi starszych mają miejsce przede wszystkim w placówkach służby zdrowia, co prze jawia się np. w uzależnianiu leczenia od wieku, przemilczaniu problemów chorego, braku oceny stanu czynnościowego³⁶.

A. A. Zych wyróżnia następujące rodzaje dyskryminacji ludzi starszych:

•    dystansowanie się, czyli unikanie bliskich kontaktów z osobami starszymi;

•    dewaluowanie, to upowszechnianie przekonań o negatywnych cechach ludzi starszych;

•    delegitymizacja, tj. utrwalenie w postaci aktów prawnych negatywnego stosunku jednych osób wobec innych, co prowadzi do zaliczenia danej jednostki do kategorii społecznej pozbawionej określonych praw;

•    segregacja, polegająca na izolowaniu jednostek lub grup od środowiska społecznego;

•    eksterminacja, czyli biologiczne wyniszczenie ludzi³⁷.

Rewolucja naukowo-techniczna, oświatowa i demograficzna, upowszechnienie środków masowego przekazu, szybkie tempo życia, orientacja na „nowość” i „młodość” spowodowały, że doświadczenie osób starszych przestało być tak cenne, jak dawniej. Ludziom starszym trudno jest nadążyć za „nowością”. Utracili oni swój prestiż, niektóre role (np. nosiciela wiedzy), co przyczyniło się do zachwiania³⁸ ich pozycji w społeczeństwie³⁹. Zasada

^,ir’ N. Goodman, dz. cyt., s. 178-179; D. Jastrzębska, Pracownicy socjalni..., s. 32; li. Pitt, dz. cyt., s. 24; B Szatur-Jaworska, Ludzie sjtarzy i starość w polityce społecznej. Warszawa 2000, s. 29. J. Halicki określa ludzi starszych nawet jako grupę mniejszościową. Autor uważa, iż osoby starsze odróżniają się fizycznie i kulturowo od grupy dominującej, Hą nierówno traktowane, przynależą do grupy z konieczności, a jednocześnie mają poczucie solidarności grupowej. J. Halicki, Relacje między generacyjne jako jeden z elementów poszerzających przestrzeń życiową ludzi starszych. W:przestrzeń życiowa..., s. 276.

^,i(’ J. Derejczyk, Służba zdrowia wobec potrzeb ludzi starszych. W: Polska a Europa. Procesy demograficzne u progu XXI w. Proces starzenia się ludności Polski i jego społeczne konsekwencje..., s. 126.

'*⁷ A. A. Zych, Słownik..., s. 60.

^,iK M. Kielar, Potrzeby w zakresie opieki..., s. 562-563; K. Wiśniewska-Roszkowska, Geriatria..., s. 6-7; H. Worach-Kardas, Wiek a pełnienie ról..., s. 69; A. Tabaczkiewicz uważa, /.<■ nu pogorszenie pozycji człowieka starszego w społeczeństwie ma wpływ m.in. brak przygotowania do emerytury i rozpad rodziny wielopokoleniowej - A. Tabaczkiewicz, Problemy starzenia się i starości w perspektywie poznawczej pedagogiki społecznej. „Studia Edukacyjne", 1995, nr 1, s. 109.

^I!) Pozycja społeczna człowieka starszego zmieniała się wraz z rozwojem ludzko-Mi i Jej ewolucję w ciągu pradziejów i dziejów ludzkości opisał E. Rosset. Stwierdził, że Hyluucja człowieka starszego była różna w poszczególnych formacjach społecznych. U ludów koczowniczych i wśród dzikich plemion panował zwyczaj zabijania starców, którzy nie nadążali za koczującą gromadą lub nie mogli uczestniczyć w polowaniu. Postęp gospodarczy Iii przede wszystkim wynalezienie ognia i rolnictwa) przyczyniły się do wygaśnięcia tego obyczaju. Wraz z rozwojem cywilizacji ludzie starsi stali się przedmiotem najwyższego szacunku ze strony młodszej generacji, a starość zyskała szczególny prestiż. Przypuszcza się,

H2

ii|ii>lcz('tmego społeczeństwa, o której pisze A. Kępiński — „człowiek jt»st iluliry, póki jest użyteczny [...] — „godzi przede wszystkim w ludzi starszych, mu me nadążają za tempem współczesnego życia, nie mają sił, aby sprostać ni .mego rodzaju obowiązkom i rolom, jakie to życie narzuca, gubią się w cha-tiMie informacji itd.”⁴⁰. B. Synak stwierdza nawet, że „nigdy chyba świat nie In l lak sprzymierzony przeciw starszej generacji jak obecnie, nigdy też po-vi jii społeczna człowieka starego nie była tak niska”⁴¹. Zanika szacunek .11 i wieku, pojawia się obojętność, a nawet niechęć wobec ludzi starszych⁴ ’' muz Izw. gerontofobia (tj. zjawisko psychologiczne, przejawiające się w ne-i slywnych wyobrażeniach o starości, połączonych z lękiem przed starością i byciem osobą starszą⁴³).

W związku z tym, że młodość staje się zaszczytem, metaforą szczęścia ' buli młodości), dochodzi do deprecjacji starości⁴⁴. Starość przestaje być . I>vl<> t<> związane z kształtowaniem się nowej, bardziej humanistycznej moralności oraz lwu, ze na wczesnych szczeblach cywilizacji osiąganie wieku starczego było czymś rzadkim, ..Ią.l zrodził się podziw dla tej nielicznej grupy. Ludzie starsi budzili respekt jako najbogatsi ilimwiadczenia osobiste, świadkowie przeszłości, wychowawcy ludu, mistrzowie ceremonii, In .1 orycy grupy, często odgrywali kierowniczą rolę w dziedzinie stosunków politycznych, ma i i. iiycli czy religijnych. W starożytnym Rzymie, Atenach, Sparcie panowała gerontokracja i.iliy zasiąść w kierowniczych organach państwa, należało mieć odpowiedni wiek - przynaj mnli.| HO lat). Słowo greckie - geront - było synonimem „mędrca”. Wraz z rozwojem indu »t i nilizacji prestiż starości ulegał obniżeniu. Rewolucja przemysłowa i demograficzna spowo-ilnwala wzrost liczby osób w starszym wieku z jednoczesnym obniżeniem się ich pozycji .ipiilccznej. Kryzys ekonomiczny przyczynił się do wzrostu bezrobocia wśród najstarszej grupy • mknwej. Sytuacja tej grupy, pod względem moralnym i materialnymi, wyraźnie pogorszyła nlę w drugiej połowie XX w. - M. Rosset, Miejsce człowieka starego w społeczeństwie. W Encyklopedia seniora..., s. 20-34. Podobnie opisuje los ludzi starszych na przestrzeni lat I Dyczewski, Ludzie starzy i starość w społeczeństwie i kulturze. Lublin 1994, s. 13-16. |'nwno uogólnienia dotyczące pozycji społecznej ludzi starszych, przedstawiła B. Szatur-Ja-w.hnIui. Autorka stwierdziła m.in, że status społeczny osób starszych jest uzależniony od i /ynników kulturowych, społecznych, ekonomicznych, demograficznych i politycznych, do liliirycb można zaliczyć: typ kultury społeczeństwa (oparty na mowie lub piśmie), wartości i normy etyczne epoki, sytuacją demograficzną, sytuację materialną ludzi starszych oraz za-inii/.ność społeczności, strukturę rodziny, przynależność do warstwy społecznej, stan zdrowia

......b Htnrszych. Szerzej: B. Sztur-Jaworska, Ludzie starzy ..., s. 30-33. W tym samym aspek-

r 11 • analizuje miejsce człowieka starszego w społeczeństwie G. Minois, który jako najważniej-ii/.V wyznacznik pozycji społecznej ludzi starszych uznał ogólny kontekst kulturowy. Por. li Minois, Historia starości. Od antyku do renesansu. Warszawa 1995, s. 20-22.

⁴¹¹ A. Kępiński, Melancholia. Warszawa 1985, s. 50.

⁴¹ B. Synak, Starość w obliczu współczesnych przemian społeczno-kulturowych. W-.Człowiek w obliczu starości. Pod red. W. Palubickiego. Gdańsk 1991, s. 6z, za: B. Synak, Pozy-i iii społeczna ludzi starszych w warunkach zmian ustrojowych i cywilizacyjno-kulturowych. W Ludzie starzy w warunkach transformacji ustrojowej. Pod red. B. Synaka. Gdańsk 2000, K. H.

⁴“^! Zdaniem K. Wiśniewskiej-Roszkowskiej niechęć do ludzi starych jest maskowana humanitarnym współczuciem i organizowaniem im opieki - K. Wiśniewska-Roszkowska, Stary człowiek w rodzinie. Warszawa 1975, s. 62.

^4:1 A. Tokaj, U progu starości (studium socjopedagogiczne). Poznań 2000, s. 46; A. A. Zych, Słownik..., s. 77—78.

⁴⁴ L. Dyczewski, Ludzie starzy..., s. 16-17; E. Rosset, Miejsce człowieka starego... n 20-34.

8£