31 (122)

się stcwunek do wychowawcy jako głównej przeszkody w drżeniu do celu. Na pytanie, w jakim stopniu te spekulacje są zgodne z rzeczywistością wychowawczą, odpowiedzieć mogą tylko dalsze badania.

I

10. Nagradzać czy karać?

Rozważania dotychczasowe zostałyby z pewnością uznar.t za niepełne, gdybyśmy nie podjęli pytania, która z dwóch metod — nagradzanie czy karanie — jest skuteczniejsza i którą zatem należy przede wszystkim się posługiwać w wychowaniu. Tak postawione pytanie zawiera sugestię, iż obie metody dają takie same lub zbliżone skutki, bo w przeciwnym razie nie miałoby ono sensu.

Zastanówmy się, na ile trafna jest ta sugestia w odniesieniu do głównej funkcji nagradzania i karania — zmiany w prawdopodobieństwie czynności. Tylko w jednym wypadku możr.i wiedzieć, iz nagradzanie prowadzi w jakimś stopniu do elimir.aci: pewnej czynności ze zbioru odpowiedzi jednostki na dana sytuację: dzieje się tak wtedy, gdy za nomoca nagrody utrwalamy czynność konkurencyjna- Widzieliśmy to w eksperymencie Per-ry’ego i Parke’a (1975): dzieci nie sięgały po pewne zabawki, jeśli wzmacniano wybór innych. Łatwo jednak zauważyć, że v- wielbi sytuacjach wychowawczych snosób ter, z trudem, jeśli w ogóle. da ie sie zastosowaćTPo pierwsze, nie każda -niepożądana czynność -magnaturaIną czynność konkurencyjną; co miałby na przykład

------V------*    -------- -    .—-u-V,    _- - -r -

.4tlekt zacho^oi ie sic tak dłui^o, jak długo jednostka ma możno‘.ć posłużenia ^    alternatywną Jeśli w ntr>r7»niił nie ma

„właściwych” zabawek, dzieckó sięgnle^pó niewłaściwe; gdy nie poskutkuje prośba, by rówieśnik pozwolił pojeździć na swoim rowerze, dziecko spróbuje użyć przemocy fizycznej. Wydaje się, że nawet najzagorzalszy zwolennik zastąpienia kar nagrodami zgodzi się, iż oew-rę czynności dziecka są tak niebezpieczne (np. dotykanie przewodów elektrycznych, wbieganie na jezdnię, manipulowanie niewypałami, pewne formy agresji fizycznej), że -yzmacnianie czynności konkurencyjnych daje zbyt słabą gwa-

-T.ircn^ it nie będą wykonywane. Dlatego właśnie teoretyk .wy?^J»p* chowana nie może uchylić się od starannej analizy metody xaru- *r-ma proponując, by zastąpić tę metodę łagodniejszym nagradzaniem — zmiany osiągane za pomocą obu metod nie w pełni sćę pokrywają.

Na marginesie wspomnijmy, ze przeciwnicy ikarama nie poprzestają na wskazaniu wzmacniania czynności konkurencyjnej jako jedynej metody mogącej zastąpić kara nie. _Skinner na przykład (1953, rozdz. 11) .wymienia pięć inr.ych^^-vgaszamoffhasvce-nie (edn ostce dostarcza się pewnych przedmiotów w nadmiarze licząc na to_t że w ten sposóo stracą swą atrakcviność)^inodvfika-A^,»e okoliczności (zmienia się otoczenie jednostki tak, by niepo-

iądane 3kty nie były potTzet?ne)ZjbHwró:onie uwapi • wresyrie .ugodzenie sie z niepożądanym zućnowamćrn w nadziei, ze zmieni ^się ono wraz z wiekiem dziecka. Z tych pięciu sposobów wygaszanie (uznawane przez Skinnera za najwłaściwsze) jest, jak pamiętamy, słabszą i na ogół mnie; skuteczną wersją -karania. Pozostałe mogą zapewne wspomagać proces wychowania, wątpliwe jednak, czy udałoby się na nich wyłącznie oprzeć ten proces.

.Przekonanie, że istnieje wychowawcza potrzeba stosowania kar w niczym nie podważa twierdzenia. :z kannie może pociągać za sobą różne skutki uboczne, które większość wychowawców uznałaby za wysoce niepożądane. Próbowaliśmy wskazać niektóre czynniki sprzyjające ich pojawieniu się, choćby jednak nasza analiza była stokroć dokładniejsza, nigdy nie uzyskamy pewności, że w konkretnym zastosowaniu metody uda się ich całkowicie uniknąć. Dlatego -tr:vba by: wyjątkowo oszczędnym w karaniu. N*ie-« rozsądnie czyni wychowawca, który z lenistwa sięga po karę, gdy| mógłby zbliżony wynik osiągnąć innymi metodami. Bezpośredni, cel osiągnie on, być może, łatwiej niż inni, w ostatecznym rachunku może się jednak okazać, że swym postępowaniem wyrzą-j dził wychowankowi więcej szkody rriż pożytku.

Kolej na Porównani skuteczności nagród : kar iakn środków _ aktywizacji wychowanka. Wziąwszy pod uwagę liczbę czvrm»k6ui pośredniczących miedzy kara innprodnl n iknfkipm w pcKtnri lepszego wykonania zadania! nie powinniśmy oczekiwać żadnego prostego rozstrzygnięcia. Trzy takie czynniki określiliśmy w podrozdziale 2.7; były to:f atrakcyjność nagrody (awersytność kary)?r«>-.

85