img019 (78)

„Mama, przestań zmiatać śmiecie!

Chcę powiedzieć ci w sekrecie strasznie ważną rzecz: były sobie dobre wróż... jedna miała krótkie nóż... druga miała dwie papuż... trzecia miała miecz!” ²⁹.

W tym monologu dziecka usiłującego zainteresować mamę i zwrócić na siebie jej uwagę elementy bajkowe potraktowane zostały w sposób humorystyczny i pretekstowy. Nastąpiło tu jak gdyby odwrócenie sytuacji typoiwej zwłaszcza dla kołysanki: to dziecko stara się nawiązać kontakt z dorosłym, zbudować intymny nastrój sprzyjający bliskości i zrozumieniu. W tym właśnie celu opowiada ono rzekomą bajkę o wybitnie zdegradowanej treści, przygotowującą jedynie do oświadczenia najważniejszego:

„Mama, ja cię bardzo kocham!

Nie żartuję ani trochę!

Przecież jak się kogoś kocha, to jest ważna rzecz!” ³⁹.

Ten sposób przekształceń wzorca gatunkowego bajeczki wydaje się typowy dla jednego z najbardziej interesujących i literacko wartościowych kierunków we współczesnej poezji dla dzieci, reprezentowanego przede, wszystkim przez twórczość J. Ratajczaka. Jego istotę określić można jako zastępowanie dorosłego podmiotu mówiącego przez podmiot dziecięcy³¹.

Mówiąc o tabulacjach dziecięcych wyprowadzonych ze znajomości ogólnych reguł rządzących światem bajki, warto w tym miejscu wspomnieć o utworze, który nie jest wprawdzie bajeczką sensu stricto, jest bowiem napisany prozą, niemniej wydaje się ciekawy ze względu na konsekwentną „zamianę ról” w strukturze narracyjnej tekstu. Czynność opowiadania w utworze .1, Papuzińskiej ³² powierzona została małej dziewczynce, która używa wymyślonej przez siebie „nowoczesnej bajki” do przekonania mamy o konieczności pozostawienia w domu znalezionego na schodach kotka — przybłędy. Stroną bierną — słuchającą — jest w tym układzie komunikacyjnym osoba dorosła, którą, podobnie jak zdarza się to w utworach apelujących do samodzielności i pomysłowości dziecka, prosi się jedynie o dokończenie opowiadanej przez dziewczynkę historii.

Na zakończenie warto wspomnieć o jeszcze jednej grupie bajeczek, której związek z baśnią (zwłaszcza

0    ludowej proweniencji) wydaje się najściślejszy. Idzie tu o utwory stanowiące rodzaj zapowiedzi wątków baśniowych, z którymi spotka się dziecko w innych książeczkach, przeznaczonych dla nieco starszych czytelników. Utwory takie zebrane zostały w Najpiękniejszych bajkach Cz. Janczarskiego oraz w Chatce bajek E. Ostrowskiej. Zawarte w tych książeczkach teksty stanowią przede wszystkim prezentację bohaterów

1    ogólny zarys tematyki najbardziej znanych wątków. Utwory te mają jednak przede wszystkim zaciekawić odbiorcę, zachęcić do zapoznania się z całą opowieścią. Celowi temu służy znaczące zawieszenie opowiadania w miejscu najbardziej emocjonującym:

„Oto pierwsza bajka: las, rzeczka, pagórek.

Przez las idzie ścieżką Czerwony Kapturek.

Wilk skrył się za górkę i oczami błyska.

Ach, strzeż się Kapturku groźnego wilczyska” 33.

37