img023 (32)

Rozdział II

starożytne PISMA EGIPSKIE

PISMO HIEROGLIFICZNE

'est to jeden z najważniejszych systemów pisma starożytnego świata. ;cy nazywali to pismo hieroglyphika grammata (od hierós, „święty”, phein, „wyrzynać”, i gramma, „litera”), tj. świętymi wyrzynanymi rami. Kiedy bowiem zetknęli się z nim po raz pierwszy, pismem tym ługiwali się tylko kapłani i jedynie oni je rozumieli. W takim sensie

0    ono przeciwieństwem pisma demotycznego. Powszechnie wiadomo, termin „hieroglificzne” pojawia się u Klemensa z Aleksandrii (około

roku n.e.), wszelako używali go już: Diodor Sycylijski (zmarły, w lub 21 roku p.n.e.), Plutarch (około 46—120 roku n.e.) i Ptolemeusz; (około —178 roku n.e.). Dość dobrze oddawał on wówczas istotę rzeczy, poważ pismem hieroglificznym posługiwano się wtedy głównie w in-ypcjach wyrzynanych na murach świątyń, grobowcach itd. Nie jest nak zupełnie ścisły, używano bowiem tego pisma nie tylko w inskryp-;h wyrzynanych, lecz także w napisach malowanych na kamieniu, wnie, wyrobach garncarskich i innych materiałach, a we wcześniej -j epoce stosowano je również w piśmiennictwie świeckim. Jednakże [ względem stylu jest to pismo par excellev.ce monumentalne, iie udało się stwierdzić, jak sami Egipcjanie nazywali je w dawniej-ch czasach. W okresie późniejszym nazywali hieroglify „mową boga” Iw-ntr), w odróżnieniu od pisma demotycznego, ale nie rozgraniczali iściwie mowy od pisma. Uważali, że bóg Thot dał ludziom zarówno wę, jak i pismo; mowę, by mogli wyrażać myśli, pismo zaś, by ją gli zapisywać.

'erminy: „hieroglify” i „pismo hieroglificzne”, stosuje się również, ć nieprawidłowo, w odniesieniu do hetyckiego pisma „hieroglificzne-

1    pisma Majów, a co więcej, do wszelkich niezrozumiałych znaków irskich.

POCHODZENIE

)o tej pory nie udało się ustalić, czy _starsze jest pismo_egipskię, czy leryjskie. Wokół tej kwestii toczy się jeszcze spór, przynajmniej w ko-

lach naukowych. Oba pisma istniały już na początku trzeciego tysiąc cia p.n.e. Ciągle' jednak nie mamy pewności co do wczesnej histi pisma hieroglificznego. Niemal powszechnie przyjmuje się, że histc ta była w pewnym sensie równoległa do dziejów pism klinowego i cb skiego, pisma Majów i innych pism „analitycznych”, ale jej wczesne fć rozwojowe miały odmienny przebieg, który scharakteryzujemy nii później. Ostrożniejsi uczeni zaczynają wszakże powątpiewać o słuszno założenia, że pismo hieroglificzne powstawało w wyniku stopniowej ev lucji.

Sugerują oni, że system ten stworzony został „sztucznie”, w cało przez kogoś, kto wiedział już o istnieniu pisma; miało się to wydarz w okresie zjednoczenia Egiptu pod władzą I dynastii. Pogląd ów, jak j wspomnieliśmy, nazwany teorią „dyfuzji idei” albo „dyfuzji bodźc; jest być może słuszny, ale bardzo trudno to udowodnić. Prof. E. A. Sp< ser dowodzi, że Egipt prawdopodobnie zapożyczył nową ideę, ale ob symbole zastąpił znakami krajowymi.

Rzecz prosta, starożytni Egipcjanie uważali przypuszczalnie pisr za dziecię mózgu Thota, boga księżyca, dla nich bowiem czasy prze dynastyczne były „czasem bogów”.

Najwcześniejsze ze znanych inskrypcji całkowicie hieroglificznych rz czywiście reprezentują w zasadzie ten sam sposób pisania co inskrypc o jakieś 3000 lat późniejsze. Mimo to ostrożni uczeni, o których wspom naliśmy wyżej, widzą w tych nielicznych zachowanych dokumentac starożytnych przedstawienia czysto obrazowe, innymi słowy sądzą, ; mamy tu do czynienia jedynie z obrazkami, a nie z prymitywną pikti grafią, czyli pismem obrazkowym, czy też z przejściem od piktografii c pisma ideograficznego. Większość uczonych natomiast uznaje te doki men ty za ważne świadectwo rozmaitych faz początkowych rozwoju pisrr hieroglificznego.

Zwłaszcza dwa spośród najstarszych zachowanych dokumentów zasłi gują na wzmiankę: paleta Narmera i plakieta czy raczej płytka z ne pisem 'Aha, obie z około 2900 roku p.n.e. Obu królów, Narmera i 'Ab; ale częściej ‘Aha, utożsamia się z Menesem, tradycyjnie uznawanym z założyciela I dynastii. Według niektórych uczonych te i podobne ii płytki reprezentują w pełni rozwinięte pismo egipskie, lecz zdanier profesora Edgertona „imię króla i tytuł sługi na czołowej stronie palet; Narmera są najwyraźniej «pismem», ponieważ zastosowano w nich za sadę fonetyczną; natomiast sokół prowadzący jeńców w Delcie jest w naj lepszym wypadku «rebusem>, czyli ma charakter «obrazkowy». Spis za mieszczony u dołu płytki 'Aha i inne zestawienia tego rodzaju /możliwe że podają one ilość materiałów użytych podczas koronacji tt s.t icr-t (?) „zajmowania wielkiego tronu” (?)/ są niewątpliwie ^hieroglifami^. Roz