img041 (54)

mi percepcyjnymi najmłodszych odbiorców pozwala na sformułowanie tezy następującej: literackie opracowania wątków folklorystycznych nie powinny naruszać najistotniejszych właściwości świata przedstawionego w ludowej bajce, niszczyć specyficznych sensów jej poszczególnych motywów, niweczyć schematu fabularnego. Muszą one po prostu respektować konwencje baśniowe, o ile autor nie dąży w sposób świadomy do sparodiowania tekstu ludowego czy też do osiągnięcia -efektu groteskowego. Z dużą zatem ostrożnością i krytycyzmem przyglądać się należy różnego rodzaju innowacjom i uzupełnieniom wprowadzanym przez autorów w procesie artystycznej obróbki przekazu o genezie ludowej.

Stosunkowo najmniej zastrzeżeń budzą zmiany i uzupełnienia dotyczące „detali” opowieści. Postępująca urbanizacja, a także coraz wyraźniejsze wycofywanie się aktywnej tradycji folkloru do obszarów „skanse-nowych” sprawiają, iż dla dziecka miejskiego nawet nazwy niektórych sprzętów czy narzędzi używanych na wsi mogą okazać się niezrozumiałe. Również zmiany dotyczące np. sposobu, w jaki pokonują bohaterowie bezkresne przestrzenie, wyglądu niezwykłych pomocników czy rodzaju magicznych przedmiotów nie naruszają zasadniczych właściwości bajkowej narracji, a nawet — jeśli nie przeciwstawiają się zasadom sto-sowności i dobrego smaku przez „uwspółcześnianie” za wszelką cenę — mogą uatrakcyjnić prezentowany wątek, przybliżyć go dzisiejszemu czytelnikowi, a także wzbogacić pod względem estetycznym. Tego typu przekształcenia zdarzają się zresztą także w folklorze, dotyczą bowiem tzw. zmiennych elementów bajki służących, zdaniem Pro-ppa, określeniu, kto i w jaki sposób realizuje poszczególne funkcje tworzące schemat morfologiczny bajki 18.

Bardziej dyskusyjne wydają się uzupełnienia i różnego rodzaju inkrustacje, za pomocą których rozbudowują autorzy schemat fabularny utworu. Bajka ludowa w swej naturalnej postaci (tzn. przekazywana ustnie, w gronie dobrze znanych słuchaczy) była utworem krótkim, zwartym kompozycyjnie, w którym użyte zostały najprostsze, powiedzieć można — ascep-tyczne formy i środki językowe, charakterystyczne dla odmiany ustnej języka. W 'baśni literackiej natomiast będącej utworem „do czytania” prymityw i zgrziebność ludowej narracji mogły zostać zastąpione opowiadaniem bardziej rozwiniętym ii rozbudowanym. Obserwacja osobliwości warsztatowych kilku najpopularniejszych autorów zajmujących się artystyczną adaptacją wątków folklorystycznych pozwala na wyliczenie kilku zasadniczych sposobów rozbudowywania narracji. Służą temu przede wszystkim opisy oraz rozbudowane niekiedy znacznie fragmenty opowiadania informacyjnego. Dotyczą one osób występujących w bajce, tła zdarzeń, przestrzeni, w której poruszają się bohaterowie. I tak mały czytelnik w miejscu lakonicznej, typowej dla folkloru informacji, że np. bohaterka była jedyną córką wdowy, otrzymuje w utworze W. Dobaczewskiej rozbudowane opowiadanie informacyjne:

„W chacie mieszkała uboga wdowa. Miała córkę Marysię, krówkę łaciatą, dwa zagonki pola i ogródek chwastem porosły. Póki Marysia dzieckiem maleńkim tuż przy ziemi dreptała, źle się działo w chacie za wsią. Wdowa słaba, chorowita jakoś sobie poradzić nie mogła. Dopiero kiedy Marysia podrosła i do roboty się wzięła, odmieniło się wszystko na dobre. Uwijała się po zagrodzie od świtu do nocy, a czego dotknęła — rosło jej pod ręką. Ogródek z chwastów opełła, grządki warzyw nasiała, nasadziła, nawet z pomocą dobrych ludzi pszenicy i ziemniakom dała rady” ¹⁹.

Schematyczna w bajce ludowej postać bohaterki

6 — Bajka w literaturze... 81