img165 (7)

Rozd/iai 1

Wprowadzenie w problematykę -wymiary pedagogiki społecznej (humanistyczny, społeczno-kulturowy, aksjologiczny)

Rozdział 1 jest przekazem treści, uporządkowanych zgodnie z jego strukturą, jak również wprowadzeniem do całości wykładu, zwłaszcza zaś do jego części I, w której dokonujemy próby analizy podstawowych kategorii pojęciowych pedagogiki społecznej, a następnie ich zastosowań. Stanowi jednocześnie przewodnik po podstawach epistemologicznych, ontologicznych i aksjologicznych pedagogiki społecznej, niezbędnych do pojmowania jej jako dyscypliny akademickiej. W słowniku pojęć kluczowych znajduje się wyjaśnienie przyjmowanych terminów.

Odniesienia ontologiczne są tutaj pojmowane w znaczeniu węższym, to jest jako ta sfera, która „oznacza zakres bytów i relacji, jaki uznaje się w ramach danej dziedziny wiedzy czy specjalności naukowej” (Benton, Craib, 2003, s. 209). Nie będziemy więc próbować odpowiadać na „wszystkie pytania świata”, które pozwalają na zbudowanie „ogólnej teorii traktującej o tym, jakiego rodzaju rzeczy, czy substancje istnieją w świecie, zazwyczaj prezentowanej jako jeden z aspektów systemu metafizycznego” (ibidem). Skupimy się na próbie określenia „bytów i relacji” właściwych dla prezentowanego w wykładzie spojrzenia na pedagogikę społeczną.

Odniesienia epistemologiczne będziemy pojmować podobnie jak czyni to Gerald L. Gutek, uznając, że szczególnie zajmować nas będą elementy procesów poznania i wyjaśniania. Gutek (2003, s. 12) zauważa, że „dla ludzi zajmujących się edukacją” istotne znaczenie ma znalezienie odpowiedzi na następujące pytania: „W jaki sposób zdobywamy wiedzę? Jaki proces poznawczy leży u podłoża naszej wiedzy o świecie i społeczeństwie? Na czym opieramy przekonanie, że coś jest prawdą?” W tym właśnie celu, aby przybliżyć możliwe do zastosowania narzędzia analizy, każde z kluczowych zagadnień będziemy się starać umieszczać w ogólniejszej perspektywie filozoficznej i metodologicznej. Przyjęta epistemologia ułatwia nam, ale także różnicuje przebieg procesu wyjaśniania, który może oscylować między redukcjonizmem metodologicznym u generowaniem teorii (kategorii mogących stanowić odniesienia dla interpretacji zjawisk) z rzeczywistości, w której partycypujemy.

Odniesienia aksjologiczne umożliwiają wyjaśnianie, niekiedy, w razie potrzeby ocenianie zdarzeń oraz antycypowanie ich rozwoju. Stawiamy pytanie o specyfikę obecności wymiaru aksjologicznego, jego znaczenie dla działania pedagoga społecznego. Jest to także pytanie o to, ile jest ideologii w pedagogice społecznej i jaką funkcję ona tam spełnia (bądź spełniać może). Ten wymiar pedagogiki społecznej jest bardzo silnie związany z działaniem społecznym, a ściślej z całym procesem preparacji podmiotu działającego do podjęcia aktywności, także mentalnej.

Kanika 1.1. Proces wyjaśniania w naukach społecznych (perspektywa redukcjonizmu metodologicznego)

Jacek Szmatka podkreśla, że w naukach społecznych proces wyjaśniania kształtuje się następująco: ,,Proces wyjaśniania danego zjawiska rozpoczynamy od filozoficznej (głównie ontologicznej) charakterystyki zjawiska wyjaśnianego w celu ustalenia jego podstawowych uwarunkowań. Następnie staramy się sformułować możliwie najpełniejsze i najgłębsze wyjaśnienia pierwszego rzędu tego zjawiska, to jest wyjaśnienia jednopoziomowe, takie, w których eksplanans i ekspalnan-ilmn należą do tego samego poziomu. Z kolei na podstawie wcześniejszej analizy filozoficznej głównych zależności i uwarunkowań tego zjawiska formułujemy wyjaśnienia drugiego rzędu i uznajemy je za wyjaśnienia ostateczne, to jest takie, w których eksplanansie będziemy odwoływali się do praw i twierdzeń, dotyczących zjawisk poziomu innego niż eksplanadum” (Szmatka, 1989, n, 35-36).

Teza prezentowanego tu stanowiska odnosi się do tego, iż od pedagogiki społecznej pojmowanej jako pewien konstrukt teoretyczny (epistemologiczno-ontologiczno-aksjologiczny) można oczekiwać, że może stanowić orientację działania społecznego podejmowanego w polu praktyki pedagoga społecznego. ()rientacja działania rozumiana jest jako proces mentalny podmiotu działającego, który polega na poszukiwaniu odniesień epistemologicznych, ontologicznych i aksjologicznych dla podejmowanego działania, pozwalających na znalezienie probabilistycznych odpowiedzi na pytania o to, po co podejmować działanie, w jakim kierunku, co mu nadaje sens i znaczenie.

Podniesione zagadnienie wymaga dyskusji, i stanowi ją samo w sobie, na lemat tożsamości dyscypliny, a zwłaszcza samego poziomu jej dyscyplinaryzacji. W tym szczególnie dotyczy to jej związków z praktyką, konstruowanych przez nią narzędzi analizy i pojęcia owego pola praktyki. Istotne jest jego rozumienie, opis, sposób mówienia o nim i jego konstruowania wspólnie z podmiotami działającymi w polach praktyki, które interesują pedagoga społecznego (umownie będziemy tu mówić o edukacji, w tym kształceniu oraz pracy socjalnej, mającej wymiar pracy społecznej).