img189 (10)

wraz z zębami. Nasada pełni dwie funkcje: rezonacji dźwięków i lich artykulacji.

Rezonans polega na równoczesnym powtórzeniu krtaniowych fal wibracyjnych wydychanego powietrza i na zwielokrotnieniu, wzmocnieniu ich. Najodpowiedniejszym miejscem dla koncentracji dźwięku, warunkującej dobre jego wzmocnienie, jest przednia część jamy ustnej z podniebieniem twardym. Od budowy anatomicznej, rozmiarów i kształtu przestrzeni rezonansowych zależy barwa dźwięku i barwa głosu (mowy). Barwa głosu jest indywidualną własnością każdego człowieka, bywa więc różnorodna. Jest ona naturalnym symbolem, dzięki któremu poznajemy płeć, wiek, stan psychiczny itp. osoby mówiącej. Pełni więc ona funkcję ekspresywną.

Barwa dźwięku oznacza specyficzną jakość głoski (przede wszystkim samogłoski), decydującą o jej odrębności w stosunku do innych głosek. Mamy więc samogłoski o barwie jasnej (np. samogłoski przednie i, e), o barwie ciemnej (np. samogłoska tylna u) oraz o barwie fonologicznie neutralnej (np. polska samogłoska a).

Artykulacja polega na przekształcaniu na głoski powietrza wydechowego za pomocą ruchów narządów mowy w nasadzie.

Najbardziej ruchomymi narządami mowy są: język, zbudowany z 18 mięśni, oraz wargi i pod ni e-bienie miękkie z języczkiem. Ruchy podniebienia miękkiego wpływają na jakość artykulacji głosek. Jest ona uzależniona od miejsca przepływu strumienia powietrza wydechowego.

Jeśli podniebienie miękkie i języczek zamykają przewód do jamy nosowej, unosząc się ku górze i zwierając się z tylną ścianą gardła, powietrze wydechowe przepływa tylko przez usta. Powstają wówczas głoski (samogłoski i spółgłoski) ustne, przy czym przy samogłoskach podniebienie miękkie przywiera do tylnej ściany gardła silniej niż przy wymawianiu spółgłosek. Gdy podniebienie miękkie z języczkiem jest opuszczone, umożliwiając przepływ strumienia powietrza wydychanego przez jamę nosową, wówczas powstają głoski nosowe (samogłoski ą, ę oraz spółgłoski to, n, ń).

Innymi czynnikami, od których zależy artykulacja głosek, są: stopień otwarcia (rozwarcia) lub zbliżenia narządów mowy, miejsce artykulacji, położenie środka języka i układ wiązadeł głosowych.

W zależności od stopnia otwarcia narządów mowy rozróżniamy głoski otwarte, czyli samogłoski, które powstają przy dużym rozwarciu szczęk, i spółgłoski, które powstają przy nieznacznym tylko otwarciu, a niekiedy nawet przy zupełnym prawie zamknięciu narządów mowy (przy głoskach zwarto-wy-buchowych).

Ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy rozróżnia się trzy rodzaje spółgłosek:

zwarte (lub inaczej zwarto-wybuchowe), kiedy powietrze wybucha po początkowym zwarciu narządów mowy:

b — p d — t g — k

szczelinowe, kiedy powietrze przeciska się wąską szczeliną, utworzoną przez zbliżone do siebie narządy mowy:

w — / z — s ź — ś ż — sz

27