img460 (7)

48 Sacrum i profanum

mitywnych domostw. Z kolei mieszkanie ludzkie poprzedza prowizoryczne „miejsce święte”, przestrzeń prowizorycznie poświęcona i poddana kos-mizacji. (Por. australijskich Aczilpów.) Tym samym stwierdzono, że wszystkie symbole i rytuały wiążące się ze świątynią, miastem i domem ostatecznie pochodzą z pierwotnego przeżycia przestrzeni świętej.

Świątynia, bazylika, katedra

W wielkich cywilizacjach orientalnych od Mezopotamii i Egiptu po Indie świątynia przeszła proces nowej, poważnej waloryzacji: świątynia nie jest już tylko imago mundi, lecz uchodzi też za ziemskie naśladownictwo nadziemskiego modelu. Także judaizm przejął paleoorientalne wyobrażenie, podług którego świątynia jest odbiciem niebiańskiego archetypu. Jest to zaiste jedno z ostatnich objaśnień, jakie człowiek religijny nadał owemu przeżyciu pierwotnemu — doświadczeniu przestrzeni świętej w przeciwieństwie do świeckiej. Musimy więc zająć się przez chwilę perspektywami tego nowego wyobrażenia religijnego.

Podsumujmy raz jeszcze: świątynia to imago mundi, ponieważ zaś jest ona dziełem bogów, jest święta. Kosmologiczna struktura świątyni dopuszcza nową waloryzację religijną: jako miejsce święte par excellen-ce, jako dom bogów, świątynia stale na nowo uświęca świat, ponieważ zarazem przedstawia go i ogarnia. Dzięki świątyni świat zostaje na nowo uświęcony w swej całkowitości. Niezależnie od tego, jak nieczysty jest świat, stale jest oczyszczany świętością przybytków świętych.

Z tej różnicy ontologicznej między Kosmosem a świątynią — jego uświęconym odbi-

J

ciem — wynika następne wyobrażenie: świętość świątyni nie podlega ziemskiemu zepsuciu, ponieważ plan budowli świątynnej jest dziełem bogów, znajduje się on więc u bogów, czyli w niebie. Ponadziemskie modele świątyni cechuje istnienie duchowe, nie podlegające zniszczeniu, niebiańskie. Dzięki łasce bogów człowiek ma udział w oświecającej wizji tych modeli, próbuje odtworzyć je na ziemi. Babiloński król Gudea ujrzał we śnie boginię Nidaba, która pokazała mu tablicę z zaznaczonymi na niej sprzyjającymi gwiazdami i boga, który objawił mu plan świątyni. Sen-nacheryb zbudował Niniwę „podług planu od praczasów zapisanego w gwiazdach”³⁶. Oznacza to nie tylko tyle, że „geometria niebiańska” umożliwiła wzniesienie pierwszych budowli, lecz przede wszystkim to, że modele tych budowli znajdowały się w niebie, toteż miały udział w świętości nieba.

Dla ludu Izraela Jahwe u początku czasów stworzył model Świętego Świętych, świętych sprzętów i świątyni; objawił je swym wybrańcom, aby je odtworzyli na ziemi. Zwrócił się do Mojżesza słowami: „I uczynią mi święty przybytek, abym mógł zamieszkać pośród was. Budowę zaś przybytku i robotę wszelkich jego sprzętów wykonają całkowicie według wzoru, jaki ci ukażę”. „Uważaj zaś pilnie, aby go wykonać według wzoru, jaki zobaczyłeś w górze”³⁷. Kiedy Dawid przekazywał swemu synowi Salomonowi plan budowy Świątyni, model Świętego Świętych i wszystkich sprzętów, tak rzekł: „O tym wszystkim [...] o pracach według planu budowy pouczony zostałem na piśmie przez Jahwe”³⁸. A więc widział on

³⁶    Por. Eliade, Mit wiecznego powrotu [dz. cyt., s. 17 — przyp. tłum.].

³⁷    Wj XXV 8-9, 40; przełożył ks. Stanisław Łach. [Przyp. tłum.]

’^s I Kr XXVII 19; przełożył ks. Piotr Szefler. |Przyp. tłum.]