44206 img465 (7)

58 Sacrum i profanum

nego miasta, tak też samo nabożeństwo odprawiane w murach kościoła oznacza zerwanie świeckiego trwania w czasie. Oto nie jest już uaktualniany teraźniejszy czas historyczny — czas, w którym ludzie żyją na sąsiadujących ze sobą ulicach — lecz czas historycznego istnienia Chrystusa, czas uświęcony jego nauczaniem, cierpieniem, śmiercią i zmartwychwstaniem. Przykład ten nie jest jednak dość dobry, by przywieść przed oczy całą różnicę pomiędzy czasem świeckim i świętym. Albowiem w porównaniu z innymi religiami chrześcijaństwo, akcentując historycz-ność osoby Chrystusa, przemieniło pojęcie czasu liturgicznego. Liturgia chrześcijańska jest sprawowana w czasie historycznym uświęconym Wcieleniem Syna Bożego. Święty, cyklicznie powracający czas religii przedchrześcijańskich (zwłaszcza archaicznych) to czas mityczny, a więc czas prapoczątku, którego nie można odnaleźć w historycznej przeszłości. Jest to czas pierwotny w tym sensie, że wzeszedł on „za jednym zamachem” i że żaden inny czas go nie poprzedzał, albowiem nie mógł istnieć żaden czas przed objawieniem się rzeczywistości opisywanej w micie. To archaiczne ujęcie czasu mitycznego interesuje nas tu przede wszystkim. Później się okaże, czym różni się ono od koncepcji judaistycznej i chrześcijańskiej.

Templum-tempus

Na początku naszego studium pragniemy przytoczyć kilka faktów, które za jednym zamachem mogą nam uwidocznić stosunek człowieka religijnego do czasu. Najpierw więc poczynimy spostrzeżenie nie pozbawione znaczenia: w różnych językach pierwotnych mieszkańców Ameryki Północnej słowo „świat” (= kosmos) używane jest też w znaczeniu „rok”. Członkowie plemienia Juki na określenie słowa „rok” używają słów „ziemia” lub „świat”. Kiedy Jokuci mówią „ziemia przeminęła”, oznacza to, że minął rok. Ten zasób słownictwa ujawnia ścisły związek pomiędzy światem a czasem kosmicznym. Człowiek wyobraża sobie Kosmos jako żywą jedność, która powstaje, rozwija się i wygasa ostatniego dnia roku — w pierwszy dzień nowego roku odradza się zaś na nowo. Przekonamy się, że owo od-rodzenie to narodziny, że Kosmos co roku rodzony jest na nowo, ponieważ w Nowy Rok czas zaczyna się ab initio.

Ta ścisła więź pomiędzy Kosmosem a czasem to fakt natury religijnej: Kosmos może być homologiczny z czasem kosmicznym (= rokiem), ponieważ zarówno jeden, jak i drugi stanowią świętą rzeczywistość, boskie Stworzenie. U pewnych plemion północnoamerykańskich ów ścisły związek pomiędzy Kosmosem i czasem wyraża nawet struktura budowli sakralnych. Ponieważ świątynia przedstawia obraz świata, także i ona zawiera ten symbolizm czasowy. A więc, jak już widzieliśmy, na przykład święta chata Algonkinów i Sjuksów wyobraża Uniwersum, choć jednocześnie symbolizuje rok, ponieważ plemiona te wyobrażają sobie rok jako bieg przez cztery strony świata przedstawione za pomocą czterech okien i czworga drzwi świętej chaty. Dakotowie powiadają: „Rok to okrąg obwiedziony wokół świata”, to znaczy wokół ich świętej chaty, która stanowi imago mnndi⁴¹.

W Indiach spotkamy jeszcze bardziej dobitny przykład. Już widzieliśmy, że wznoszenie ołtarza stanowi powtórzenie kosmogonii. Teksty dodają, że „ołtarz ognia to rok”, i wyjaśniają jego symbolizm

⁴¹ Por. Muller, Die blatte Hiitte, dz. cyt., s. 133.