76826 img491 (3)

110

Sacrum i profanum

Ale i Adama zestawia się z Chrystusem w rycie chrzcielnym. Paralela Adam-Chrystus zajmuje ważne miejsce już w teologii paulińskiej. „Przez chrzest” — twierdzi Tertulian — „człowiek odzyskuje podobieństwo do Boga” {De bapt., V). Dla Cyryla „chrzest oznacza nie tylko oczyszczenie z grzechów i łaskę synostwa, lecz także antitypos Męki Pańskiej”. Także nagość człowieka chrzczonego ma znaczenie rytualne i zarazem metafizyczne, chodzi tu bowiem o zrzucenie „starej szaty zepsucia i grzechu, którą przyjmujący chrzest zdejmuje za Chrystusem — szatę skrywającą Adama od chwili upadku w grzech”^{1 2}, a jednocześnie o powrót do stanu pierwotnej niewinności, do stanu Adama sprzed upadku. „O, cudzie” — pisze Cyryl — „byliście nadzy na oczach wszystkich, a nie wstydziliście się, albowiem nosicie w sobie obraz pierwszego Adama, który w Raju był nagi, nie doznając wstydu”³.

Już na podstawie tych nielicznych wzmianek wyraźnie widać sens innowacji wprowadzonych przez chrześcijaństwo: z jednej strony Ojcowie Kościoła poszukiwali paraleli pomiędzy dwoma Testamentami, z drugiej pokazywali, w jaki sposób Jezus naprawdę spełnił obietnice Boga, które dał on Izraelowi. Te nowe waloryzacje symbolizmu chrzcielnego nie tworzyły żadnej sprzeczności z wszędzie rozpowszechnionym symbolizmem akwatycznym. Wszystko się w tym ponownie odnajduje: Noe i Potop w niezliczonych przekazach mają swe odpowiedniki w masach wód, które zniszczyły „ludzkość” (to znaczy jakąś „społeczność”), tak że pozostali tylko nieliczni — mityczni przodkowie nowej ludzkości. „Wody śmierci” to motyw przewodni mitologii paleoorientalnej, azjatyckiej i oceanicznej. Woda „zabija” w ten sposób, że rozpuszcza wszelką formę, że kładzie jej kres. Z drugiej strony właśnie z tego powodu woda obfituje w „zarodki”, właśnie dlatego jest stwórcza. Symbolizm nagości w trakcie chrztu nie jest jakąś szczególną specyfiką tradycji judeochrze-ścijańskiej; nagość rytualna oznacza integralność i pełnię; Raj implikuje brak „ubrania”, brak „zużycia” (archetypowy obraz czasu). Wszelka nagość rytualna wskazuje na bezczasowy model, obraz rajski.

Potwory otchłani spotkamy w wielu tradycjach. Herosi i inicjowani zstępują na dno otchłani i mierzą się z potworami morskimi — to typowa próba inicjacyjna. Oczywiście w historii religii występuje wiełe wariantów; niekiedy smoki pilnują jakiegoś „skarbu”, symbolu sacrum, rzeczywistości absolutnej; rytualne (= inicjacyjne) zwycięstwo nad pilnującym go monstrum odpowiada zdobyciu nieśmiertelności⁴. Chrzest jest dla chrześcijanina sakramentem, ponieważ został ustanowiony przez Chrystusa. Mimo to chrzest sięga do rytuału inicjacyjnego z elementem próby (= walka z potworem), symboliczną śmiercią i zmartwychwstaniem (= narodzinami nowego człowieka). Nie oznacza to jednak, że judaizm zapożyczył te mity i symbole od religii ludów sąsiedzkich. Nie było to konieczne, judaizm był bowiem dziedzicem pewnej prehistorii i długiej historii religijnej, w której wszystko to już istniało. Nie było nawet konieczne, aby taki symbolizm został przechowany przez judaizm

1

   Zob. Danielou, Sacramentum futuri, Paris 1950, s. 65.

2

   Zob. Danielou, Bibie et Liturgie, dz. cyt., s. 61, 55.

3

   Zob. również teksty publikowane w: tamże, s. 56 i nast.

4

¹¹² Jeśli chodzi o te motywy mityczno-rytualne, zob. Eliade, Traktat o historii religii [dz. cyt., s. 189 i nast. i s. 281 i nast. — przyp. tłum.].