img504 (4)

136 Sacrum i profanum

Niebem i Ziemią. Ale u ludów rolniczych owo utożsamienie Ziemia-Kobieta jest jeszcze bardziej złożone. Kobietę utożsamia się z glebą, ziarno z semen nirile, uprawę gleby ze zjednoczeniem małżeńskim. „Kobieta nadeszła niczym żywa grudka ziemi; mężczyźni, sypcie w nią ziarno!” — czytamy w Atharwawedzie (XIV, 2, 14). „Wasze kobiety są dla was niczym rola” (Koran II, 225). Niepłodna królowa skarży się: „Jestem jak pole, na którym nic nie rośnie!”. I odwrotnie: w hymnie pochodzącym z XII wieku sławi się Dziewicę Maryję jako „terra non arabilis, ąuae fructum par-turiit".

Spróbujmy zrozumieć sytuację egzystencjalną człowieka, dla którego wszystkie te homologizacje nie są po prostu jakimiś ideami, dla którego są one przeżywanymi doświadczeniami. Jego życie ma o jeden wymiar więcej; nie jest ono czysto ludzkie, jest zarazem „kosmiczne”, charakteryzuje się bowiem strukturą nadludzką. Można by je określić mianem „otwartej egzystencji”, ponieważ nie jest ograniczone li tylko do ludzkiego sposobu bycia. (Człowiek pierwotny przemieszcza przecież swój pierwowzór na płaszczyznę nadludzką objawioną w mitach.) Egzystencja homo religiosus, zwłaszcza zaś człowieka pierwotnego, jest „otwarta” ku światu; człowiek religijny nigdy nie jest sam, żyje w nim bowiem cząsteczka świata. Byłoby jednak fałszywe, gdybyśmy chcieli powtórzyć za Heglem, że człowiek pierwotny został „pogrzebany w naturze”, że gdy pojął samego siebie, jeszcze się od niej nie odróżnił. Hindus, który obejmując swą oblubienicę woła: „Ja jestem Niebem, ty jesteś Ziemią!”, w pełni przecież zdaje sobie sprawę z własnego człowieczeństwa i z człowieczeństwa swej oblubienicy. Rolnik z obszaru Azji Południowej, który słowem Jak” określa fallusa i rydel, a także — jak wielu innych rolników — utożsamia ziarno z semen virile, doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że rydel to wykonane przezeń narzędzie i że obrabiając pole, wykonuje pracę, która — aby mogła być wykonana — wymaga odeń niejakich umiejętności technicznych. Innymi słowy: za sprawą symbolizmu kosmicznego przedmiot czy czynność otrzymują nową, dodatkową wartość, właściwe zaś im wartości bezpośrednie nie ponoszą na tym żadnego uszczerbku. Egzystencja „otwarta ku światu” nie polega na istnieniu nieświadomym, pogrzebanym w naturze. „Otwartość” ku światu sprawia, że człowiek religijny jest w stanie poznać samego siebie w ten sposób, że poznaje świat — wiedza ta jest dlań drogocenna, ponieważ jest czymś religijnym, ponieważ odnosi się do bytu.

Uświęcenie życia

Podany wyżej przykład otwiera nam perspektywę na człowieka-członka społeczności archaicznej; dla tego człowieka życie w swej całkowitości jest zdolne do uświęcenia. Uświęcenie to może zaś dochodzić do skutku na różne sposoby, rezultat jest jednak prawie zawsze taki sam.

Zycie jest przeżywane na dwóch płaszczyznach: zarazem jako egzystencja ludzka i jako część życia nadludzkiego, życia Kosmosu i bogów. Prawdopodobnie już u praczasów wszystkie narządy i procesy fizjologiczne człowieka, a także wszystkie jego czynności miały znaczenie religijne, albowiem wszystkie sposoby zachowań ludzkich zostały ustanowione przez bogów lub herosów kulturotwórczych in illo tempore: ustanowili oni nie tylko wszelkiego rodzaju prace, formy odżywiania się, miłości, ekspresji itp., lecz także wszelkiego rodzaju czynności z pozoru