img526 (2)

180 Sacrum i profanum

W 1880 roku ukazał się w Paryżu po raz pierwszy „Revue de 1’histoire des religions” założony przez M. Vernesa, w 1898 roku we Freiburgu Bryzgowijskim dr Achelis wydał pierwszy tom „Archiv fur Religionswis-senschaft”, w 1905 roku wSt. Gabriel w Modling pod Wiedniem ukazał się pierwszy numer czasopisma „Anthropos” wydawanego przez Wilhelma Schmidta; ten ostatni periodyk zajmował się przede wszystkim religiami pierwotnymi. W 1925 roku Raffaele Pet-tazzoni założył „Studi e materiali di storia delle religioni”. Pierwszy Międzynarodowy Kongres Religioznawstwa odbył się w 1897 roku w Sztokholmie. W 1900 roku w Paryżu obradował Kongres Religioznawczy, na którym — co wynika z samej nazwy — ograniczono się do historii, pomijając teologię i filozofię religii. Kongresy te odbywały się periodycznie.

Z wolna wzrastała liczba publikowanych bibliografii, leksykonów, encyklopedii i tekstów źródłowych. Wymieńmy najważniejsze: Encyclopaedia of Religion and Ethics (trzynaście tomów, Edinburgh 1908-1923), opublikowana pod kierunkiem J. Has-tingsa; Die Religion in Geschichte und Gegenwart. Handwórterbuch fur Tbeologie und Religionswissens-chaft (pięć tomów, 1909-1913); Religionsgeschicht-liches Lesebuch, wydana przez A. Bertholeta (Tiibin-gen 1908); Textbuch zur Religionsgeschichte, wydana przez E. Lehmanna (Leipzig 1912); później Lehmann opublikował razem z H. Haasem Fontes bistoriae religionum ex auctoribus graecis et latinis wydane przez C. Clemena (Bonn 1920); H. Haas publikował między innymi Bilderatlas zur Religionsgeschichte (Leipzig 1924).

Mimo że religioznawstwo jako samodzielna dyscyplina istnieje dopiero od XIX wieku, zainteresowanie historią religii jest znacznie starsze. Świadectwa tego stanu rzeczy znamy z klasycznej Grecji z V wieku przed Chrystusem. Zainteresowanie to z jednej strony wyrażało się opisywaniem obcych kultów i porównywaniem ich z własnym dorobkiem religijnym (przykłady tego można znaleźć w opisach podróży), z drugiej strony dochodziło ono do głosu w krytyce religii tradycyjnej uprawianej przez ówczesną filozofię. Już Herodot (ok. 484-425) podał zaskakująco dokładne opisy kilku religii barbarzyńskich (Egipt, Persja, Tra-cja, Scytia) i nawet wysuwał hipotezy na temat ich pochodzenia i związków z greckimi kultami i mitami. Presokratycy pytali o naturę bogów i ważność mitów. Demokryt (ok. 460-370) sprawia wrażenie, że szczególnie interesował się obcymi religiami; niektóre z nich poznał bezpośrednio w trakcie licznych podróży; przypisuje się mu dzieło pt. O świętych inskrypcjach babilońskich a także Raporty chaldejskie i Raporty frygijskie. Platon (427-347) często odwoływał się do porównań odnoszących się do religii barbarzyńskich. Arystoteles zaś (384-322) jako pierwszy sformułował teorię o religijnym upadku ludzkości (Metafizyka XII, rozdział 7) — myśl, którą później co rusz będzie się podejmować na nowo. Teofrasta (372-287) — następcę Arystotelesa i kierownika Peri-patosu — można określić mianem pierwszego greckiego historyka religii; według Diogenesa Laertiosa (V, 48) napisał on historię religii w sześciu księgach.

Ale dopiero podboje Aleksandra Wielkiego (356-323) umożliwiły pisarzom greckim bezpośrednie poznanie tradycji religijnej Wschodu, tym samym zaś jej opisanie. Za czasów Aleksandra Berosos — kapłan z Bel — napisał swe Babylonika. Megastenes, którego w latach 302-297 Seleukos wielokrotnie posyłał z misją poselską do indyjskiego króla Sand-rakottosa (= Chandragupta), napisał lndika. Hekata-jos z Abdery czy Theos (365-270/275) pisał o Hiper-