img500 (3)

128 Sacrum i profanum

kim stopniu mogło się spłaszczyć i przemienić doświadczenie sakralności kosmicznej, aż w końcu stało się li tylko emocją czysto ludzką — jak na przykład doświadczenie l’art pour art.

Inne hierofanie kosmiczne

Skromna objętość tej książki nie pozwala omówić wszystkich aspektów sakralności natury — wielką liczbę hierofanii kosmicznych musieliśmy odsunąć na bok. Musieliśmy więc pominąć kulty solarne i lunarne i odpowiednie symbole, religijne znaczenie kamieni, religijną rolę zwierząt itd. Każda grupa hierofanii kosmicznych objawia inną strukturę sakralności natury lub, mówiąc dokładniej, inną formę przejawu sacrum wyrażaną w Kosmosie przez specyficzny sposób bycia. A więc na przykład w wypadku kamieni analiza ich wartości religijnej pozwala rozpoznać to, co kamienie jako hierofanie są w stanie pokazać ludziom, to znaczy siłę, trwałość, trwanie. Hiero-fania kamienia to ontofania par excellence; kamień przede wszystkim jest, zawsze pozostaje ten sam, nie zmienia się. Kamień frapuje człowieka niezmiennością i absolutyzmem swej istoty, przez analogię objawia mu niezmienność i absolutność bytu. Ujęty więc w przeżyciu religijnym, specyficzny sposób bycia kamienia objawia człowiekowi istnienie absolutne, ponadczasowe, nie tknięte stawaniem się¹.

Pobieżna analiza wielu bardzo różnorodnych religijnych waloryzacji Księżyca pozwala też poznać to, co ludzie odczytali z rytmów księżycowych. Za sprawą rytmów księżycowych — „narodziny”, „śmierć”, „zmartwychwstanie” Księżyca — ludzie uświadamiali sobie własny sposób bycia w Kosmosie, a jednocześnie perspektywy dalszego trwania lub odrodzenia. Dzięki symbolizmowi lunarnemu człowiek religijny otrzymał zachętę do zestawiania dziedzin pozornie nie mających z sobą nic wspólnego i w końcu do włączania ich w ramy jednego „systemu”. Prawdopodobnie religijna waloryzacja rytmów lunarnych umożliwiła ludziom pierwotnym stworzenie pierwszych wielkich syntez antropokos-micznych. Na podstawie symbolizmu lunarnego dały się wzajemnie odnieść i powiązać rzeczy tak różnorodne, jak narodziny, stawanie się, śmierć i zmartwychwstanie; lub: woda, rośliny, kobieta, płodność, nieśmiertelność; albo: mroki kosmiczne, życie prenatalne, istnienie pozagrobowe i odrodzenie typu lunarnego („światło z ciemności”); przędzenie, symbol „nici życia”, przeznaczenie, czaso-wość, śmierć itd. Całkiem ogólne wyobrażenie cyklu, dualizmu, biegunowości, opozycji, sporu, ale też pogodzenia przeciwieństw, coincidentia opposito-rum odkryto lub przynajmniej sprecyzowano na podstawie symbolizmu lunarnego. Można mówić o metafizyce lunarnej w sensie trwałego systemu „prawd” dotyczących specyficznego sposobu bycia tego, co żyje, a więc tego wszystkiego, co w Kosmosie ma udział w życiu — w stawaniu się, wzroście i ubywaniu, w „śmierci” i „ponownych narodzinach”. Albowiem przesłanie Księżyca adresowane do człowieka religijnego mówi nie tylko to, że śmierć jest nierozerwalnie związana z życiem, lecz także i przede wszystkim to, że śmierć nie jest ostateczna, że zawsze i stale na nowo następują po niej nowe narodziny².

97

1

Jeśli chodzi o sakralność kamieni, por. Eliade, Traktat o historii religii fdz. cyt., s. 212 — przyp. tłum.].

2

Por. tamże [s. 170 i nasr. — przyp. tłum.].