img476 (4)

1

80

Sacrum i profanum

powstały. Owo „dlaczego” zawsze było zawarte w owym „jak”, i to z tego prostego powodu, że za sprawą opowiadania, j a k powstała dana rzecz, objawiano ingerencję sacrum w świat, tym samym zaś odsłaniano ostateczną przyczynę wszystkiego, co rzeczywiście istnieje.

Ponieważ wszelkie stworzenie jest dziełem bożym, stanowi więc ingerencję świętego, oznacza ono zarazem ingerencję siły twórczej w świat. Wszelkie stworzenie tryska z pełni. Bogowie stwarzali z nadmiaru mocy, z nadmiaru energii. Stworzenie tryska z nadmiaru substancji ontologicznej. Z tego powodu mit, który opisuje tę świętą ontofanię, to tryumfalne objawienie jakiejś pełni bytu, staje się wzorcowym modelem wszelkiej aktywności ludzkiej. Albowiem jedynie mit objawia to, co rzeczywiste, przeobfite, skuteczne. „Musimy czynić to, co bogowie uczynili na samym początku.”¹ „Tak uczynili bogowie, tak czynią ludzie” — dodaje Tajttirija². Zasadnicza funkcja mitu polega na tym, by ustalić wzorcowe modele wszystkich rytów i wszystkich istotnych aktywności człowieka (odżywianie się, seksualność, praca, wychowanie). Człowiek, który zachowuje się jak w pełni odpowiedzialna istota ludzka, naśladuje te przykładowe czyny bogów, powtarza je, niezależnie od tego, czy chodzi tu o funkcję fizjologiczną jak odżywianie, czy o aktywność społeczną, gospodarczą, kulturalną czy militarną.

W Nowej Gwinei wiele mitów mówi o dalekich rejsach morskich — w ten sposób dają one „przykład dzisiejszym żeglarzom”. Mity te zawierają również modele innego rodzaju aktywności, „miłości, wojaczki, rybołówstwa, sprowadzania deszczu lub czego-

kolwiek innego... Mit dostarcza przykładów każdego etapu budowania łodzi, a także tabu seksualnych, jakie się z tym wiążą”. Kiedy żeglarz wyprawia się w morze, ucieleśnia on wtedy mitycznego bohatera imieniem Aori. „Nosi on strój, jaki w micie zakłada Aori; jak Aori uczernił swą twarz, na głowie ma kosmyk włosów podobny do tego, jaki Aori zdobył w walce z Iviris. Tańczy on na mostku i rozkłada ramiona, jak Aori rozłożył swe skrzydła... Pewien rybak powiedział mi, że kiedy wyprawia się na polowanie (z lukiem), podaje się za Kivavaję. Nie błaga tego mitycznego bohatera o łaskę i pomoc, lecz po prostu utożsamia się z nim.”⁵’

Ten symbolizm wydarzeń mitycznych znaleźć można także w innych kulturach pierwotnych. J.P. Har-rington tak pisze o Karukach z Kalifornii: „Wszystko, co czyni Karuk, czyni on tylko dlatego, że wierzy, iż Ikxarejawowie w czasie mitycznym dali temu przykład. Owi Ikxarejawowie to ludzie zamieszkujący Amerykę przed przybyciem Indian. Dzisiejsi Karu-kowie, którzy już nie wiedzą, w jaki sposób wymawiać to słowo, proponują przekłady w rodzaju: «książęta», «wodzowie», «anioły»... Żyli wśród nich tylko dopóty, dopóki nie wpoili im wszystkich zwyczajów, przy czym za każdym razem mówili im: «Tak będą postępować ludzie». Ich czyny i słowa jeszcze dzisiaj opiewają i opowiadają magiczne formuły Karuków”⁵⁴.

Owo dokładne powtórzenie boskich przykładów ma dwojakie oddziaływanie: z jednej strony człowiek, naśladując bogów, zapewnia sobie miejsce w sferze sacrum, tym samym zaś w rzeczywistości; z drugiej ^{3 4 5}

1

   Siatapathabrahmana VII, 2, 1, 4

2

   Tajttirijabrahmana I, 5, 9, 4.

3

F.E. Williams, cyt. w: L. Levy-Bruhl, La Mythologie

4

primitwe, Paris 1935, s. 162, 163-164.

5

’⁴ J.P. Harrington, cyt. w: tamże, s. 165.