img477 (4)

82 Sacrum i profanum

strony zaś za sprawą nieustannego ponownego uobecniania wzorcowych czynów boskich świat zostaje uświęcony. Religijne zachowanie człowieka przyczynia się do tego, że świętość świata zostaje zachowana.

Reaktualizowanie mitów

Człowiek religijny bierze na siebie byt ludzki, który ma wzorzec ponadludzki, transcendentny. Uznaje, że jest prawdziwym człowiekiem o tyle tylko, o ile naśladuje bogów, herosów kulturotwórczych lub przodków mitycznych. Krótko mówiąc, człowiek religijny pragnie być kimś innym niż tym, kim jest na płaszczyźnie swej świeckiej egzystencji. Człowiek religijny nie jest niczym danym; tworzy on samego siebie w ten sposób, że zbliża się do modeli boskich. Modele te dane są zaś, jak już stwierdziliśmy, w mitach, w historii ludzkich czynów. A wobec tego człowiek religijny, tak samo jak świecki, uważa, że tworzy go historia, ale jedyna historia, która jest dlań ważna, to objawiona w mitach historia święta, a więc historia bogów. Człowiek świecki natomiast pragnie, by tworzyła go tylko historia ludzka, zatem suma czynów, które dla człowieka religijnego są całkiem bez znaczenia, ponieważ u ich podstaw nie legły modele boskie. Człowiek religijny już od początku przenosi wzorzec, ku któremu zmierza, na nadludzką płaszczyznę objawioną w mitach. Człowiek tak naprawdę staje się człowiekiem tylko wtedy, gdy upodabnia się do nauki wyłożonej w mitach, a więc wtedy, gdy upodabnia się do bogów.

Takie imitatio dei wiąże się niekiedy dla człowieka pierwotnego z koniecznością wzięcia na siebie poważnej odpowiedzialności. Jak już widzieliśmy wyżej,

usprawiedliwienie pewnych krwawych ofiar znajduje się w boskim czynie spełnionym u Prapoczątku; in illo tempore bóg powalił potwora morskiego i poćwiartował jego ciało, by stworzyć z tego Kosmos. Człowiek powtarza tę krwawą ofiarę — niekiedy nawet składa się w ofierze łudzi — gdy trzeba budować wieś, świątynię czy choćby tylko dom. Możliwe skutki imitatio dei wystarczająco wyraźnie przejawiają się w mitologii i obrzędowości wielu ludów pierwotnych, wymieńmy tylko jeden przykład: według mitów paleorolników człowiek jest tym, kim jest dzisiaj — istotą seksualną i skazaną na pracę — z powodu mordu, jakiego dopuszczono się w praczasach. In illo tempore istota boska kazała składać siebie w ofierze — często była to kobieta lub dziewczynka, niekiedy też dziecko lub mężczyzna — aby z ciała ofiary mogły wyrosnąć bulwy lub drzewa owocowe. A więc ten pierwszy mord radykalnie zmienił modus ontologiczny ludzkiego istnienia. W chwili złożenia ofiary z istoty boskiej zaczęła się wałka o żywność, wraz z tym pojawiło się fatum śmierci, a wobec tego pojawiała się też seksualność jako jedyny środek zapewnienia trwałości życia. Ciało złożonego w ofierze bóstwa przemieniło się w pokarm, jego dusza zstąpiła pod ziemię, gdzie założyła królestwo umarłych. A.E. Jensen poświęcił temu rodzajowi bogów — określanemu przezeń mianem bóstw dema — ważną pracę, w której przekonująco pokazał, że człowiek, odżywiając się lub umierając, ma udział w istnieniu dema⁵⁵.

Dla wszystkich tych ludów paleorolniczych ma wielkie znaczenie owo okresowe przywoływanie wydarzenia Prapoczątku, które ustanowiło aktualną kondycję ludzką. Całe ich życie religijne jest wielkim

⁵ Zob. A.E. Jensen, Das religióse Weltbild einer friiben Kultur, Stuttgart 1948. Słowo dema zostało zapożyczone z języka plemienia Marind-anim, Nowa Gwinea.

L__