img496 (3)

Świętość naturalna i religia kosmiczna 121

biańskiego i matkę Ziemię. Ten mit kosmogoniczny jest dość szeroko rozpowszechniony, można go spotkać przede wszystkim w Oceanii — od Indonezji do Mikronezji — ale też w Azji, Afryce i obu Amerykach¹. Cóż, jak więc mogliśmy się przekonać, ten mit kosmogoniczny jest mitem par excellence i modelem zachowania ludzkiego. Dlatego zaślubiny śmiertelników postrzega się jako naśladowanie hierogamii kosmicznej. „Ja jestem Niebo” — oświadcza oblubieniec w Brhada-ranyaka Upanisad (VI, 4,20) — „ty jesteś Ziemia!”. Już w Atharwawedzie (XIV, 2,71) oblubieńca i oblubienicę utożsamia się z Niebem i Ziemią. Dydona święci swe zaślubiny z Eneaszem podczas gwałtownej burzy (Enei-da IV, 165 i nast.); ich zjednoczenie zbiega się ze zjednoczeniem żywiołów; Niebo obejmuje oblubienicę i wylewa zapładniający deszcz. W Grecji rytuały ślubne naśladowały przykład Zeusa, który potajemnie zjednoczył się z Herą (Pauzaniasz II, 36, 2). Jak można oczekiwać, boski mit stanowi wzorcowy model dla zjednoczenia spełnianego przez ludzi. Trzeba tu jednak zaakcentować jeszcze inny aspekt mitu: strukturę kosmiczną rytuału zaślubin i związane z nią seksualne zachowanie ludzi. Dla niereligijnego człowieka społeczeństw współczesnych ten zarazem kosmiczny i sakralny wymiar zjednoczenia małżeńskiego jest czymś trudnym do pojęcia, jednakże dla człowieka religijnego społeczności archaicznych świat przepełniają przesłania. Niekiedy są one zapisane szyfrem, istnieją jednak mity, które pomagają ludziom odszyfrować je. Jak właśnie mogliśmy się przekonać, przeżywanie ludzkie w jego całkowitości może być postawione na równi z życiem kosmicznym jako homologiczne, tym samym zaś może zostać uświęcone, ponieważ Kosmos jest najwyższym stworzeniem bogów.

Orgia rytualna odprawiana w intencji dobrych plonów też ma model boski — hierogamię boga płodności z Matką Ziemią⁹². Wskutek nieskrępowanego rozpasania seksualnego dochodzi do pobudzenia płodności roli. Jeśli spojrzymy na orgię z pewnej perspektywy, okaże się, że odpowiada ona stanowi niezróżnicowania panującemu przed Stworzeniem. Dlatego pewne ceremoniały noworoczne zawierają ryty orgiastyczne; „przemieszanie” warstw społecznych, wyuzdanie i saturnalia symbolizują regres do owego stanu amorficznego poprzedzającego Stworzenie świata. Ten rytuał kosmologiczny powtarza się w wypadku „stwarzania” w dziedzinie wegetacji, albowiem nowe żniwo odpowiada nowemu „stworzeniu”. Idea odnowienia, którą spotykamy w rytuałach noworocznych w formie odnowienia czasu i regeneracji świata, znajduje się też w świętach orgias-tyczno-agrarnych. Także tutaj orgia stanowi zanurzenie się z powrotem w nocy kosmicznej, w jeszcze nie uformowane, w „wody”; jej przeznaczenie sprowadza się do zagwarantowania regeneracji życia, tym samym zaś płodności ziemi i obfitości zbiorów.

Symbolizm Drzewa Kosmicznego i kultów wegetacji

A więc u podstaw mitów i rytów matki Ziemi legły przede wszystkich wyobrażenia związane z płodnością i obfitością. Chodzi tu o ideę religijną, albowiem ²

1

Por. Eliade, Traktat o historii religii [dz. cyt., s. 235 i nast. — przyp. tłum.]; zauważmy jednak, że mit hierogamii kosmicznej, aczkolwiek bardzo rozpowszechniony, nie jest uniwersalny i nie napotykamy go w kulturach bardziej archaicznych (australijskich, tubylców Ziemi Ognistej, u ludów ark* tycznych itp.).

2

^,2 Por. tamże [s. 302 i nast. — przyp. tłum.].