CCF20110405035

438 Magia, nauka i religia

Mit nie jest pierwotną formą spekulacji na temat pochodzenia rzeczy powstałą w wyniku zainteresowań o charakterze filozoficznym. Nie jest też rezultatem rozważań o przyrodzie — symbolicznym przedstawieniem praw, które nią rządzą. Jest opowieścią o jednym historycznym wydarzeniu, które raz na zawsze gwarantuje prawdziwość danej formy magii. W niektórych przypadkach jest to rzeczywisty opis magicznego objawienia pochodzący bezpośrednio od pierwszego człowieka, który poznał magię w dramatycznych okolicznościach. Częściej jest to tylko opowieść o tym, w jaki sposób magia stała śię własnością klanu, społeczności lub plemienia. W każdym jednak przypadku mit stanowi gwarancję prawdziwości magii, podaje genezę jej powiązań; sankcjonuje jej prawo do doniosłości. Widzimy więc, że jest naturalnym rezultatem wiary człowieka. Każda bowiem siła, jeśli ludzie mają w nią wierzyć, musi dawać dowody swej skuteczności, musi oddziaływać, działania jej muszą być znane. Każda wiara musi rodzić mitologię, ponieważ nie ma wiary bez cudów, a główny mit oddaje tylko pierwotny cud magii.

Możemy tu od razu dodać, że mit może się odnosić nie tylko do magii, ale także do każdej innej formy siły społecznej lub roszczeń społecznych. Zawsze bowiem służy wyjaśnieniu nadzwyczajnych przywilejów lub obowiązków, wielkich nierówności społecznych, konsekwencji wynikających z zajmowania bardzo wysokiej lub bardzo niskiej pozycji społecznej. Również wierzenia i moc religii znajdują wyjaśnienie swoich źródeł w mitologii. Mit religijny będzie jednakże raczej wyraźnym dogmatem, wiarą w istnienie innego świata, w akt stworzenia, w istotę świętości, skomponowanym w formie opowieści. Mit społeczny, zwłaszcza w kulturach pierwotnych, łączy się zazwyczaj z legendami o źródłach mocy magicznej. Można bez przesady powiedzieć, że w społeczeństwach pierwotnych najbardziej typową i najbardziej rozwiniętą formą mitologii jest mitologia związana z magią, a funkcją mitu jest nie wyjaśnienie, ale dawanie gwarancji, nie zaspokajanie ciekawości, ale budzenie zaufania, nie snucie niestworzonych historii, ale utrwalanie wątku niezależnego od współczesnych wydarzeń. Funkcja mitu jest często równie ważna jak funkcja wiary. Na głęboki związek

439

Sztuka magii i moc wiary

mitu i kultu i na pragmatyczną funkcję mitu w umacnianiu wiary trzeba było położyć szczególny nacisk, ponieważ do tej pory najczęściej koncentrowano się na etiologicznej lub wyjaśniającej teorii mitu.

MAGIA I NAUKA

Dygresja w dziedzinę mitologii była konieczna, ponieważ stwierdziliśmy, że mit jest wywoływany realnym lub wyobrażonym sukcesem działania magicznego. Cóż jednak się dzieje w przypadkach niepowodzeń? Mimo ogromnej siły, jaką magia czerpie ze spontanicznej wiary i rytuałów związanych z głębokim pragnieniem lub zablokowaną emocją, mimo mocy, jaką uzyskuje dzięki prestiżowi osobistemu, znaczeniu społecznemu i wspólnym sukcesom czarownika i uczestników rytuałów magicznych, zdarzają się przecież niepowodzenia i cel nie zostaje osiągnięty. Przypuszczenie, że dziki nie zdaje sobie sprawy z tych przypadków i nie próbuje ich wyjaśnić, oznaczałoby, iż nie docenia się jego inteligencji, zdolności logicznego myślenia i wyciągania wniosków z doświadczeń.

Działanie magiczne musi przede wszystkim odbywać się w ściśle określonych warunkach. Należy dokładnie zapamiętać zaklęcie, bezbłędnie odtworzyć rytuał, skrupulatnie przestrzegać tabu i praktyk nakazanych przez czarownika. Jeśli którykolwiek z tych elementów zostanie zaniedbany, działanie magiczne okaże się nieskuteczne. Z drugiej jednak strony, jeśli nawet czynność magiczna zostanie wykonana w idealny sposób, jej skuteczność może zostać zniweczona: każda magia może mieć swoją przeciwmagię. Jeśli magia, jak wykazaliśmy, powstaje w wyniku zderzenia się nieodpartego pragnienia człowieka z kaprysami losu, to każde pragnienie — bez względu na to, czy ma prowadzić do pozytywnego czy negatywnego celu — może, a nawet musi mieć swoją magię. Dzisiaj wszelkie społeczne i materialne ambicje, wysiłki, by chwycić szczęście i zyskać łaskawość losu, człowiek urzeczywistnia w atmosferze rywalizacji, zawiści i wzajemnej niechęci. Szczęście, posiadane dobra, a nawet zdrowie są bowiem wyznacznikami pozycji