CCF20110405012

392 Magia, nauka i religia

które miałaby wywołać lub któremu miałaby zapobiec. Różnica między tymi ceremoniami posłuży nam prima facie do odróżnienia magii od religii. Idea i cel leżące u podłoża czynności magicznej są zawsze jasne, bezpośrednie i określone, natomiast u podstaw ceremonii religijnej nie leży żaden zamiar, który byłby skierowany na mające nastąpić później wydarzenie. Socjolog jest w stanie uchwycić jedynie funkcję takiej czynności, jej socjologiczny raison cUetre. Tubylec zawsze potrafi wskazać cel rytuału magicznego, ale gdy chodzi o ceremonię religijną, powie, iż jest ona wykonywana dlatego, że taki jest zwyczaj, że została ludziom nakazana, albo też opowie wyjaśniający ją mit.

W celu lepszego zrozumienia natury i funkcji pierwotnych ceremonii religijnych przeanalizujemy ceremonie inicjacji. W swych rozlicznych formach wykazują one pewne uderzające podobieństwa. Nowicjusze muszą przejść krótszy lub dłuższy okres odosobnienia i przygotowań. Później następuje właściwa inicjacja, podczas której młodzież, po przejściu różnych prób, na koniec jest poddawana rytuałowi okaleczenia: w formie bardziej łagodnej jest to drobne nacięcie na ciele lub wybicie zęba; w formie bardziej drastycznej — obrzezanie; w formie najbardziej okrutnej i niebezpiecznej — operacja, taka jak subincyzacja praktykowana w niektórych plemionach australijskich. Próba taka zazwyczaj wiąże się z ideą śmierci i ponownych narodzin osoby poddanej inicjacji, co niekiedy jest odgrywane w mimetycznym przedstawieniu. Mniej okazały i dramatyczny, ale w istocie ważniejszy jest drugi — obok próby — zasadniczy aspekt inicjacji: systematyczne kształcenie młodzieży w zakresie uświęconego mitu i tradycji, stopniowe odsłanianie tajemnic plemiennych i ujawnianie świętych przedmiotów.

Próbie i wyjawianiu tajemnic plemiennych towarzyszy zazwyczaj wiara, że zostały one ustanowione przez jednego lub kilku legendarnych przodków czy bohaterów kulturowych albo też przez Istotę Wyższą o ponadludzkim charakterze. Czasami mówi się, że Istota ta połyka młodych ludzi lub zabija ich, a następnie wskrzesza jako osoby w pełni już wtajemniczone. Głos jej imituje dźwięk warkotki, co ma wywołać lęk wśród kobiet i dzieci, które nie są poddawane inicjacji. Dzięki tym wierzeniom inicjacja wiąże nowicjuszy z siłami i istotami wyższymi, takimi jak Duchy Opiekuńcze i Bóstwa Opiekuńcze Indian północnoamerykańskich. Plemienny Wszechojciec niektórych australijskich aborygenów, Mitologiczni Bohaterowie Melanezji i innych krajów świata. Obok poddawania próbie i przekazywania tradycji jest to trzeci zasadniczy element rytuałów wejścia w wiek męski.

Zastanówmy się teraz, jaka jest socjologiczna funkcja tych obyczajów, jaką rolę odgrywają one w podtrzymywaniu i rozwoju cywilizacji. Przekonaliśmy się, że w trakcie tych ceremonii młodzież poznaje uświęcone tradycje w najbardziej wstrząsających okolicznościach przygotowań i prób i na mocy sankcji pochodzących od Istoty Nadprzyrodzonej. Światło plemiennego objawienia spływa na młodzież z mroku strachu, niedostatku i fizycznego bólu.

Musimy pamiętać, że w warunkach pierwotnych tradycja jest wartością najwyższą dla społeczności i że nic nie jest tak ważne, jak konformizm i konserwatyzm członków tej społeczności. Porządek społeczny i cywilizacja mogą pozostać nienaruszone tylko dzięki skrupulatnemu stosowaniu zasad zawartych w nauce i wiedzy przekazanej przez poprzednie pokolenia. Każde zaniedbanie w tej dziedzinie osłabia zwartość grupy, a równocześnie wystawia dorobek kulturowy na tak wielkie niebezpieczeństwo, że nawet samo jego istnienie jest zagrożone. W okresie tym człowiek nie wynalazł jeszcze niezwykle złożonego aparatu współczesnej nauki, który dziś umożliwia utrwalanie wyników doświadczeń w postaci niezniszczalnych modeli, sprawdzanie ich wciąż od nowa, stopniowe przekształcanie w coraz lepsze formy, ciągłe wzbogacanie ich przez nowe elementy. Wiedza człowieka pierwotnego, struktura społeczna, obyczaje i wierzenia stanowią bezcenny, zdobyty niezwykłym kosztem plon doświadczeń jego przodków, który należy za wszelką cenę zachować. Spośród wszystkich wartości najwyższą stanowi więc wierność tradycji i społeczeństwo, które swoją tradycję uświęca, zyskuje ogromną przewagę siły i trwałości. Wie-